تحليل نظريه علم ديني دكتر مهدي گلشني با تكيه بر مباحثه گلشني و استنمارك

مهدي گلشني در تلاش براي تبيين «علم ديني» مي‌گويد كه علم نه تنها از نظر جهت گيري و كاربرد، بلكه از نظر چارچوب متافيزيكي حاكم بر نظريه‌ها، به ديني و سكولار تقسيم مي‌شود. وي چنين استدلال مي‌كند كه چون علم بي‌طرف ـ در مرحله داوري ـ غيرواقع‌گرايانه و دشوار است، پس علم بايد غيربي‌طرف (و در طرف دين) باشد. «مايكل استنمارك» معتقد است كه علم ديني به معناي «داراي تعلق ديني» (Religiously Partisan) در مرحله تعيين مسأله و كاربرد كاملا ممكن و حتي اجتناب‌ناپذير است، اما استدلال گلشني بر غيرواقع‌گرايانه بودن علم بي‌طرف (Impartial) در مرحله داوري نظريه را ناكافي مي‌داند. گلشني در پاسخ به استنمارك، تأكيد مي‌كند كه سخن وي اختصاص به نظريه‌هاي بنيادين مثل منشأ عالم و منشأ حيات داشته است. وي همچنين مي‌گويد بعضي از اين مثال‌هاي نقض ناشي از تفسير متفاوت دانشمندان مسلمان از اعتقادات ديني است. استنمارك با ذكر مثال‌هاي نقض ديگري شواهد گلشني درباره‌ي غيرواقع‌گرايانه بودن بي‌طرفي در نظريه‌هاي بنيادين را نيز به چالش مي‌كشد. در اين مقاله، با روش تحليلي ـ توصيفي اين مباحثه را بررسي مي‌كنيم. سپس استدلال جديدي عليه نظريه علم ديني گلشني اقامه مي‌كنيم تا نشان دهيم پيشفرض‌هاي متافيزيكي مورد نظر گلشني به دليل «معقوليت‌شان» دخالت داده مي‌شوند، نه «ديني بودنشان».