نقد و بررسي كتاب حيات فكري و اجتماعي مانويان در دوره‌ اسلامي (تا قرن سوم هجري)

حيات فكري و اجتماعي مانويان در دوره‌ اسلامي (تا قرن سوم هجري) درباره‌ وضعيت اجتماعي و فكري اقليتي مانوي است كه در دو سده‌ نخستين هجري قمري در جامعه‌ اسلامي مي‏زيست. در اين كتاب چگونگي تطبيق مانويان در جامعه‌ اسلامي براساس نظريه‌ كاركردگرايي ساختاري پارسونز بررسي شده است. كتاب سه بخش دارد: بخش اول مقدمه‏اي است كوتاه درباره‌ مانويت و زمينه‌ تاريخي آن؛ در دو بخش ديگر، به‏نام‏هاي حيات فكري و اجتماعي مانويان، نام زنادقه‌ معروف براساس منابع كهن عربي بدون تحليل و بررسي و افزودن مطلبي نو نقل شده است. به‏طور كلي، اين كتاب به منابع اصلي مانوي و تحقيقات جديد اروپايي توجهي ندارد و متكي بر منابع عربي است. علاوه‏براين، نظريه‌ جامعه‏شناختي پارسونز نيز با اين موضوع تناسبي ندارد. نظريه‌ يادشده جامعه را نظامي متشكل از چهار خرده‏نظام در نظر مي‏گيرد كه همگي در عملكرد كل آن نقش دارند و نقص يكي از آن‏ها كل نظام جامعه را دچار اختلال مي‏كند. چنين نظريه‏اي براي مطالعه‌ هم‏زيستي اقليت مانويان و مسلمانان در عصر اموي و دوران متقدم عباسي مناسب نيست.