اسپيواك و مطالعات فرودستان فراسوي فوكو: بررسي انتقادي كتاب آيا فرودست مي‌تواند سخن بگويد؟

اين مقاله به نقد و بررسي كتاب آيا فرودست مي‌تواند سخن بگويد اختصاص دارد. پرسش محوري اين است كه اسپيواك چگونه نظريۀ ايدئولوژي و واسازي را در مطالعات فرودستان به‌كار مي‌گيرد؟ دو پرسش فرعي مقاله نيز چنين است: چه نقدهايي بر رويكرد اسپيواك مي‌توان وارد كرد؟ ترجمۀ فارسي اثر تا چه ميزان با متن اصلي انطباق دارد؟ در پاسخ، معتقديم كه اسپيواك در چهارچوب مطالعات تاريخ از پايين، يا تاريخ مردم عادي، به واسازي تاريخ‌نگاري دست مي‌زند. موضوع محوري او نقد نظام نشانگاني فرودست‌ساز است. او مفاهيمي چون نظريۀ ايدئولوژي و آپاراتوس را دركنار مفاهيمي چون هويت تفاوت‌بنياد به‌كار مي‌برد و روان‌كاوي گراماتولوژيك و اقتصاد سياسي را با هم پيوند مي‌دهد. اين نقطۀ قوّت كار اوست. اما نقدهاي جدي‌اي نيز به پروژۀ او وارد است. براي نمونه، اسپيواك با اعلام ناتواني فرودست در سخن‌گفتن و نياز او به نمايندگي‌شدن راه تغيير و رهايي را مسدود مي‌سازد. او با پيروي از نداي دريدا براي به‌سخن‌‌درآوردن فرودست از طريق نيروي مبهم درون خودمان راه نوعي شهود خلسه‌آور را مي‌گشايد كه به كارِ آزادگذاري نيروي خيال و ذوق زيبايي‌شناختي مي‌آيد. اسپيواك مي‌خواست از طريق پيونددادن اقتصاد سياسي بين‌الملل با هرمنوتيك متون مقدس، متون حقوقي و آموزشي و نقد ادبي مطالعات فرودستان را به نظريه‌اي عمومي بدل كند، اما بيش‌تر در همان قلمرو نقد ادبي حركت كرده است. هم‌چنين، ضمن تطبيق ترجمۀ فارسي با متن اصلي، پيش‌نهادهايي براي بهبود ترجمه ارائه كرده‌ايم. روش تحليل به‌كار بسته‌شده در اين مقاله تفسير انتقادي با رويكرد تطبيقي است.