واكاوي ارزيابي تأملي و كاربست آن در آموزش معماري در ميان مدرسان

پيشينه و اهداف: آموزش همراه با تأمل، در پژوهش‌هاي گوناگوني مورد بررسي قرار گرفته است. تأمل در هنگام آموزش معماري همراه با طراحي، به دانشجو كمك مي‌كند كه ايده طراحي را ارزيابي و اصلاح نمايد و اين روند رفت و برگشتي مجدداَ تكرار مي‌شود. كاربست آموزش تأملي در رشته معماري و در حين طراحي و ميزان پايبندي مدرسان به اين شيوه آموزشي در آتليه‌ها، نياز به بررسي دقيق‌تر دارد. مطالعات نشان مي‌دهد، ارزيابي (داوري) معماري به‌عنوان ابزاري براي ايجاد تأمل، كاربرد دارد. در بررسي منابع گوناگون، چهار رويكرد پيمايش و پرسش‌نامه، مطالعات موردي تجربه محور، تحليل‌هاي بر پايه‌ تجربه و پيشنهادات خبرگاني و نگاه كل نگر و معرفت شناسانه به موضوع داوري معماري تاكنون مورد برررسي قرار گرفته‌اند. در اين پژوهش‌ها كه در كشورهاي گوناگون انجام شده، بررسي اثر داوري و رابطه آن با مقوله آموزش، ويژگي‌هاي داوران مثل جنسيت و اثر آن بر نتايج داوري، نقد داوري موجود، ادراك ذهني و اثر جلسات دانشجومحور بر داوري و نيز بررسي تاريخي شيوه‌هاي داوري و جهان‌بيني حاكم بر نگاه داوران مشاهده مي‌شود. با توجه به گستردگي مطالعات انجام شده، بررسي و شناخت ويژگي‌هاي داوري همراه با تأمل به‌صورت تخصصي در آتليه هاي معماري، موضوع اين پژوهش استروش‌ها‌: اين پژوهش براي شناخت وضعيت داوري موجود در دانشكده‌هاي معماري و بررسي رفتار مدرسان در اين رشته و شناخت ترجيحات آنها در زمان داوري، انجام شد. از طريق پرسش‌نامه نيمه باز درباره ميزان اهميت به شاخص‌هاي ارزيابي تأملي كه شامل داوري منطقي همراه با ريزنمره، همراه با حضور دانشجويان، رفت و برگشتي و مبتني بر فرآيند طراحي در كنار بررسي محصول نهايي مي‌باشد، از يك نمونه پانزده نفره از جامعه مدرسان، سؤالاتي پرسيده شد. براي هر سؤال پاسخ‌هاي طيفي از يك(خيلي كم) تا پنج (خيلي زياد) جمع آوري و بررسي شد. سپس از ميزان ترجيحات آنها درباره انتخاب ميان بيست و سه شاخص در داوري هر اثر بررسي به عمل آمد.يافته‌ها: بررسي شاخص‌هاي ارزيابي تأملي در جامعه نمونه مورد بررسي اين پژوهش نشان مي‌دهد، 66 درصد از مدرسان، در عمل به ارزيابي تأملي پايبند هستند؛ بدين معنا كه در زمان بررسي طرح‌ها، به شيوه داوري منطقي همراه با ريزنمره، داوري در حضور دانشجويان و استفاده از الگوي همتايان مدرس، داوري رفت و برگشتي و مقايسه رشد هر دانشجو با خود او و داوري طرح همزمان با بررسي فرآيند طراحي عمل مي‌كنند. همچنين بررسي‌ها نشان مي‌دهد، ارزيابي تأملي در معماري، در تمام انواع دانشگاه‌هاي كشور به يك اندازه كاربرد دارد. بررسي اثر جنسيت در داوري نشان مي‌دهد، داوران زن، بيش از مردها به شاخص‌هاي ارزيابي تأملي پايبند هستند. بررسي شاخص سن در داوري نشان مي‌دهد، داوران مسن‌تر از داوري با ريزنمرات و رفت و برگشتي فاصله گرفته و به داوري تك مرحله‌اي و شهودي تمايل بيشتري نشان مي‌دهند. كاربست ارزيابي تأملي در ميان داوران نشان مي‌دهد در ميان داوراني كه به ارزيابي تأملي پايبند هستند، بيش از هرچيز «كارايي و عملكرد طرح» اهميت دارد و نوآوري در درجه بعدي قرار مي‌گيرد؛ درحالي‌كه داوران ديگر، به «نوآوري»، «زيبايي طرح» ، «ارائه گرافيكي» و «كيفيت حجم پردازي و تركيب بندي در طرح معماري» اهميت بيشتري مي‌دهند.نتيجه‌گيري: داوري همراه با تأمل، به‌عنوان روشي جديد در پژوهش حاضر معرفي شده است. اين شيوه با ارائه روشي منطقي، مرحله به مرحله، تعاملي و رفت و برگشتي، فرآيند داوري را از پايان ترم، به تمام طول ترم كشانده و از آن به‌عنوان ابزاري براي آموزش استفاده كرده است. اثر اين روش، كه شاخص‌هاي آن، مورد تأييد خبرگان جامعه آماري اين پژوهش نيز قرارگرفت، نشان داد كه تغيير شيوه آموزش، مي‌تواند موجب ارتقاي يادگيري مفاهيم پايه در دانشجويان معماري باشد. كارايي اين روش، در زماني است كه مدرسان، فرآيند آموزش فعلي را به‌صورت هدفمند، تغيير داده و با اولويت‌دهي به كارايي و عملكرد طرح‌هاي دانشجويان، از داوري شهودي، تك مرحله‌اي، محصول‌محور و فارغ از تعامل با دانشجويان، به سمت شاخص‌هاي ارائه شده در اين پژوهش حركت كنند. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد اين مهم البته تاكنون در بيش از نيمي از آتليه‌هاي آموزش معماري، محقق شده اما با توجه به نتايج مثبت آن در ارتقاي يادگيري دانشجويان، نياز به برنامه‌ريزي دقيق‌تر و مديريت منسجم در جهت تحقق اين هدف دارد.