بررسي و تحليل تناسبات هندسي آثار قوام‌الدين شيرازي نمونه مطالعاتي مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد گوهرشاد هرات

قوام‌‌الدين شيرازي از معماران برجسته دوره تيموري است كه آثار بسياري همانند مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد گوهرشاد هرات را از خود به يادگار گذاشته است. آنچه كه در بررسي يك بنا به‌عنوان اثري معمارانه مورد توجه قرار مي‌گيرد، جنبه‌هاي مادي و فضاي كالبدي و شكل‌دهنده به آن اثر معماري است. با توجه به تخريب مسجد گوهرشاد هرات، يكي از راه‌هاي درك و شناخت معماري مسجد، بررسي تناسبات هندسي آن با مسجد گوهرشاد مشهد است؛ به اين دليل كه مسجد گوهرشاد مشهد قبل از مسجد گوهرشاد هرات بنا شده است و اين احتمال وجود دارد كه قوام‌‌الدين در طراحي مساجد، از تناسبات هندسي مشتركي استفاده كرده باشد. بنابراين پژوهش حاضر با هدف يافتن يك نظام تناسبات هندسي مشترك در دو بناي شاخص قوام‌الدين، يعني مساجد‌ گوهرشاد در مشهد و هرات، به تحليل و مقايسه تناسبات هندسي نقشه كف اين مساجد مي‌پردازد. روش تحقيق مورد استفاده در اين پژوهش، تفسيري- تاريخي است. گردآوري داده‌ها در دو بخش كتابخانه‌اي و تحليل اسناد و نقشه‌ها انجام شده است. روش كار به اين صورت بود كه تناسبات هندسي مساجد گوهرشاد در مشهد و هرات با استفاده از الگوهاي تناسبات هندسي، تحليل و مقايسه شدند. نتايج پژوهش نشان مي‌دهند كه قوام‌‌الدين در اين مساجد، از تناسبات و نسبت‌هاي هندسي مشخص و مشابهي استفاده كرده است. به‌بيان‌ديگر در هر دو مسجد، گنبدخانه، طول شبستان‌ها و تركيب مجموعه گنبد‌خانه با شبستان، تناسبات و نسبت‌هاي هندسي مشابهي دارند و تفاوت‌هايي در تناسبات و نسبت‌هاي هندسي ميانسرا و ايوان‌هاي دو مسجد وجود دارند كه احتمالاً مربوط به زمينه (محل قرارگيري بنا) و نوع بهره‌برداري از آنها باشد.