افسون ترجمه‌ناپذيري؛ شفيعي كدكني و ترجمۀ شعر فارسي

چگونه مي‌توان مصرعي از حافظ را كه سخت ريشه در فرهنگ و زبان فارسي دارد به زباني اروپايي ترجمه كرد: به مي سجاده رنگين كن گرت پير مغان گويد؟ اين پرسشي است كه شفيعي كدكني در مقالهٔ «در ترجمه‌ناپذيري شعر» مطرح مي‌كند. نزد شفيعي ترجمه‌ناپذيري بيش از آنكه مسئله‌اي زباني باشد، با ميزان قرابت فرهنگي مرتبط است. ازاين‌رو، به‌زعم شفيعي اين مصرع از شعر حافظ اساساً قابل ترجمه به هيچ زبان اروپايي نيست؛ چراكه زبان‌هاي اروپايي از لحاظ فرهنگي تفاوتي بنيادي با زبان فارسي دارند. در مقالۀ حاضر با تحليل برخي مفروضات مشكل‌ساز كه ريشه در مقولهٔ ترجمه‌ناپذيري دارند، به نقد مقالۀ شفيعي خواهم پرداخت. همچنين ديدگاه شفيعي دربارۀ ترجمه را با ديدگاه‌هاي نظريه‌پردازان ترجمه‌ناپذيري در حوزهٔ ادبيات تطبيقي و ترجمه‌پژوهي مقايسه خواهم كرد. سرانجام، به اين پرسش خواهم پرداخت كه چرا ترجمه‌ناپذيري چارچوب مفهومي مفيدي براي تحليل تفاوت‌هاي فرهنگي و زباني نيست