جايگاه و گستره عملكرد تبادر در تفسير واژگان قرآني

فهم ظهور آيات الهي، منوط به درك صحيح و كامل معناي مفردات آن است. مفسران براي رسيدن به معناي صحيح مفردات قرآني از قواعد و اصول متعددي بهره گرفته‌اند. «تبادر» يكي از اين اصول پركاربرد و مهم  است كه در مباحث الفاظ علم اصول فقه به تبيين آن پرداخته شده، اما جايگاه آن در مباحث علوم قرآني به‌ خوبي تبيين نشده است. تبادر، ابزاري براي شناخت و تمييز معناي حقيقي از مجازي است. اهميت تبادر و كثرت كاربرد آن در منابع تفسيري، ايجاب مي‌كند تا تحقيقي براي تبيين جايگاه و شرايط كاربست آن در تحليل و فهم معناي واژگان قرآن انجام گيرد. نوشتار حاضر كه به روش توصيفي ـ تحليلي سامان يافته، در پي پاسخ به اين پرسش است كه گستره تبادر در فهم و تفسير واژگان قرآني تا چه اندازه است و در چه شرايطي مي‌‌توان در تفسير واژگان قرآني از اين اصل بهره گرفت؟ در نهايت، با بهره‌‌گيري از ديدگاه‌ صاحب‌نظران اصولي به دست آمد، چنانچه تبادر يا همان سبقت معنا به ذهن، بر فهم عرف و ارتكاز ذهني مردمان همان عصر تكيه داشته باشد، مشروط بر اينكه دلالت لفظ بر معنا مستند به خود لفظ باشد، نه بر قرائن و بافت، مي‌توان گستره عملكرد آن را فراتر از فهم معناي حقيقي دانست و از آن در تشخيص حدود دقيق و لوازم معنا و حتي تشخيص معناي مجازي الفاظ بهره گرفت.