تصحيف‌هاي «چندمرحله‌اي»، چالشي قابل توجه در اسناد حديثي؛ مطالعۀ مورديِ يك سند

از چالش هاي مهم در بهره گيري از ميراث اسلامي، به ويژه، سندهاي حديثي، پديدۀ تصحيف است. يكي از گونه هاي پيچيدۀ اين پديده، تصحيف چندمرحله‌اي/ تركيبي است. گاهي در دفعات متعددِ نسخه برداري از روي يك اثر، يك عبارت، چند بار آلوده به تصحيف شده است به گونه اي كه با گذشت چند مرحله از تصحيف ، هيچ شباهت ملموسي ميان عبارت اصيل با عبارت مصحَّف باقي نگذاشته است. چنين پديده اي مي‌تواند پيامدهاي چشم گيري در اعتبارسنجي احاديث نيز داشته باشد. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي و با واكاوي مورديِ يك سند از احاديث ابوبكر جعابي (م. ۳۵۵ق)، تلاش نموده تا كشف اينگونه تصحيف ها را روشمندتر سازد. مقايسۀ نام هاي موجود در اين سند با ديگر منابع، دقت در تصحيف هاي ديگرِ رخ داده در همين سند و توجه به مناسبات ميان راويان در آن، روشن نمود كه بخشي از اين سند در چند مرحله، دچار تصحيف شده است به گونه اي كه هويت برخي از راويان موجود در آن، كاملاً نادرست تشخيص داده مي‌شود.