آسيب‌شناسي كمّي پايان‌نامه‌هاي دانشگاهي نگارش‌يافته با تكيه ‌بر كتاب‌هاي چاپ سنگي (1401-1354 ش)

هدف: بر مبناي رويكردها و حوزه‌هاي پژوهشي، منابع اطلاعاتي متنوعي در اختيار پژوهشگران قرار دارد. هرچند دسترسي به بخشي از اين منابع گاه با محدوديت‌هايي مواجه است، اما خودداري از توجه به آن، نقص در نتايج را به همراه خواهد داشت. در اين بين، بهره‌گيري از منابع آرشيوي از جمله، موضوعات حائز اهميت در عرصه پژوهش محسوب مي‌شود. يكي از منابع كمتر شناخته شده در اين حوزه، كتاب‌هاي چاپ سنگي است. اين صنعت از اواسط دوره قاجار (1249ق) به ايران وارد و در اندك زماني جايگزين چاپ سربي شد و تا پايان دوره قاجار (1344ق) و اندكي پس از آن، به‌ واسطه استقبال فراگير جامعه، مورد كاربرد قرار داشت. در حدود يك قرن، آثار متعددي با بهره‌گيري از اين تكنيك چاپ سنگي انتشار يافت كه غالباً بازنشر آثار ادوار قبل و يا نشر مؤلفان اين دوره بود. هدف از پژوهش حاضر، پاسخ به پرسش‌هايي چندگانه است مبني بر اين‌كه تاكنون چه تعداد از پايان‌نامه‌هاي دانشگاهي نگارش‌يافته در ايران با محوريت منابع چاپ سنگي بوده و پراكندگي جغرافيايي (شهر-دانشگاه)، پراكندگي رشته، پراكندگي مقطع و سالشماري آن، به چه نحو بوده و در اين بين چه رويكردهايي در استفاده از اين منابع پژوهشي حاكم بوده است؟ روش/ رويكرد پژوهش: روش اين پژوهش توصيفي-تحليلي و نمونه‌گيري بر اساس دو پايگاه مورد تأييد وزارت علوم و مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي (ايران‌داك و كتابخانه ملي) و بررسي سايت كتابخانه‌هاي دانشگاهي صورت پذيرفته است. با اين‌حال، يافته‌هاي پژوهش حاضر، همچون ساير پژوهش‌هاي كمّي مبني بر نمونه‌گيري، از قطعيت كامل برخوردار نيست و ضريب خطاي 10 الي 15 درصدي در آن مي‌تواند وجود داشته باشد، چرا كه اطلاعات اوليه و تكميلي ثبت‌شده از سوي تعدادي از مراكز دانشگاهي و دانشجويان، بعضاً توأم با نقص و اشتباه است. يافته‌ها و نتايج: مبني بر بررسي موردي كليه پايان‎نامه‌هاي استخراج‌شده، يافته‌ها حاكي از آن است كه 43 مركز دانشگاهي در 17 شهر، صرفاً به نگارش 255 پايان‌نامه پرداخته‌اند كه در اين بين تهران با 15 دانشگاه و 183 پايان‌نامه، در صدر اين آمار قرار دارد. رشته‌هاي بهره‌مند از كتاب‌هاي چاپ سنگي 21 رشته و تصويرسازي با 115 پايان‌‌نامه، فاصله‌اي محسوس با ساير رشته‌ها دارد. به ترتيب 1، 14، 223 و 17 پايان‌نامه در مقطع كارداني، كارشناسي، كارشناسي ‌ارشد و دكتري نگارش يافته است. از 1354ش. تا زمستان 1401ش. نگارش پايان‌نامه هر سال، برخوردار از تفاوتي چشمگير است، چنان كه مي‌توان به  1393ش. با 21 پايان‌نامه و 16 سال اشاره داشت كه در آن پايان‌نامه‌اي با محوريت كتاب‌هاي چاپ سنگي، نگارش نيافته است.