چارچوب‌هاي قواعد فقهي در بررسي حقوقي فعاليت‌هاي داوطلبانه در كتابخانه‌هاي ايران

هدف: جستار حاضر با هدف كنكاش چگونگي كاربست قواعد فقهي در بررسي‌هاي حقوقي (به‌ طور كلي) و در بررسي فعاليت‌هاي داوطلبانه در كتابخانه‌ها (به ‌طور ويژه)، به دنبال اين است كه نشان دهد قواعد فقهي را تنها با چارچوب خاصي مي‌توان در اين راستا مورد بهره‌برداري قرار داد. روش پژوهش: اطلاعات لازم با استفاده از روش كتابخانه‌اي گردآوري و با منطق فقهي و حقوقي و بهره‌گيري متعادلي از ادراكات عقلي، مورد تحليل قرار گرفته است. دامنه مطالعات حقوقي، محدود به حقوق ايران و دامنه مطالعات فقهي، محدود به فقه اماميه است. يافته‌ها: «قاعده احسان» در باب فعاليت‌هاي داوطلبانه در كتابخانه‌ها، گوياي اين است كه فردي كه به چنين فعاليتي مبادرت مي‌كند، به دليل اين كه كارش محسنانه (خيرخواهانه) است، قابل ‌مؤاخذه نيست. «قاعده اقدام» نيز بيانگر اين است كه چون وي بااراده خود استحقاق دستمزد را زايل كرده، كتابخانه مسئوليتي در باب آن نخواهد داشت. نتيجه‌گيري: امكان كاربست دو قاعده فوق، مطلق نبوده و داراي دو چارچوب «شرعي» و «عقلي» است، چارچوب شرعي آن برگرفته از ادله روايي مربوطه است كه به ‌موجب آن، اگر كاربست اين دو قاعده موجب ضرر شود، آن منتسب به قانون‌گذار شرعي نيست. چارچوب عقلاني آن نيز محصول ادراكات عقلاني است كه اجازه نمي‌دهد تطبيق اين دو قاعده، نتيجه غيرعادلانه‌اي در برداشته باشد. بنابراين، نمي‌توان در بررسي حقوقي فعاليت‌هاي داوطلبانه در كتابخانه‌هاي ايران با استناد به قواعد فقهي مذكور، به شكل مطلق مسئوليتي براي فاعل فعاليت‌هاي داوطلبانه از يك‌سو و نهاد كتابخانه از سوي ديگر، قائل نشد.