تأملي بر شناخت مزرعه قاضي ‌بالا بر پايه معيارهاي شش ‌گانه مزارع اربابي

در ساليان اخير مطالعات ويژه‌اي در جهت شناخت و شناسايي مزارع مسكون تاريخي در فلات مركزي ايران آغاز شده است. جغرافياي فرهنگي شهرهايي مانند قم مأمن اين گونه از معماري ايران است. مزرعه قاضي‌بالا در كنار مزارع ديگري چون سزاوار، البرز، كَهَك وچشمه‌علي در برهه‌اي از تاريخ به ويژه دوره قاجار به وجود آمدند، توسعه يافتند و هم‌اكنون نيز بقاياي آن‌ها در پيرامون قم ديده مي‌شود. مسئله اصلي تحقيق آگاهي اندك جوامع در شناسايي و شناخت مزارع مسكون تاريخي است. بسياري از مزارع اربابي بدون توجه به هويت آن‌ها در حال بازسازي نادرست هستند و يا با نام‌ها و عناوين ديگري در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده‌اند. مزرعه قاضي بالا در قم نيز دچار اين مسائل بوده است. دو پرسش در اين تحقيق مطرح مي‌شود: 1. مجموعه قاضي‌بالا با كدام يك از معيارهاي شناسايي مزارع اربابي ايران انطباق دارد؟ 2. شناسايي قاضي‌بالا به عنوان يك مزرعه اربابي چه كمكي به حفاظت از آن مي‌كند؟ هدف تحقيق معرفي مزرعه قاضي بالا به عنوان يك مزرعه اربابي در ايران است. بنابراين سعي مي‌شود با رهيافت تفسيري و راهبرد تفسيري تاريخي به موضوع پرداخته شود و در قالب مطالعات ميداني و سندپژوهي، يافته‌هاي تحقيق محقق شود. يافته‌ها نشان مي‌دهد تاكنون شش معيار براي شناسايي مزارع اربابي در ايران شناخته شده است و مزرعه قاضي‌بالا در انطباق با معيارهايي چون استقرار عناصركالبدي، سنديت تاريخي، تداوم تاريخي، مالكيت اربابي، وجود جمعيت ثابت و وضعيت پايدار به عنوان يك مزرعه اربابي شناخته شده‌است. شناسايي اين اثر به عنوان يك مزرعه اربابي مي‌تواند معرفي، حفاظت و احياء آن را تحت تأثير قراردهد و از دخالت‌هاي كالبدي و كاركردي نامناسب ذيمدخلان و ذينفعان جلوگيري كند.