چارچوب تعيين حريم و ضوابط بصري براي آثار تاريخي واقع در بافت شهري؛ بررسي موردي: برج علاء‌الدوله، مسجد و مدرسه‌ معيرالممالك و خانه‌هاي زند

تغييرات شديد حاصل از نوسازي بي‌قاعده و گسترده‌ بناها و فضاها در بخش‌هاي قديمي شهرها، چشم‌اندازها به آثار تاريخي اين مناطق را مخدوش يا مسدود نموده، به ارتباط بصري و هماهنگي آثار و زمينه‌شان صدمه زده‌ و فرصت بهره‌برداري از ارزش‌هاي آثار را كاهش داده ‌است. در اين شرايط، كنترل و هدايت تغييرات مذكور در جهتي مطلوب، ضروري است كه با اعمال محدوديت‌هايي بر ساخت‌و‌سازها، توسط تعيين حريم و ضوابط بصري، انجام‌پذير است. هدف اين نوشتار ارائه‌ چارچوب تعيين حريم و ضوابط بصري شامل مؤلفه‌هاي مستلزم توجه و ساختار ضوابط لازم است. در راستاي هدف، خصوصيات بصري سه اثر تاريخي شهريِ درگيرِ مسائل مذكور و زمينه‌ آن‌ها، بررسي و وضعيت ديد و كيفيت‌ بصري محورها و پهنه‌هاي ديد به آن‌ها تحليل مي‌شود. روش‌هاي جمع‌آوري داده‌ها عمدتاً عكس‌برداري، ترسيم و رجوع به منابع علمي و روش تحليل، تجزيه‌و‌تحليل جنبه‌هاي بصري چشم‌اندازها به وسيله‌ پردازش گرافيكي تصاوير است. مبتني بر يافته‌ها، مؤلفه‌هاي مستلزم توجه در تعيين حريم و ضوابط بصري، همچون «ارتفاع» و «مصالح» بناهاي زمينه و «خط آسمان» و «توده‌گذاري» بدنه‌هاي چشم‌اندازها، استخراج مي‌شوند. همچنين با تجزيه‌و‌تحليل ماهيت و نقش مؤلفه‌ها و طبقه‌بندي آن‌ها در طيفي از اساسي تا جزئي، ساختار پيشنهادي ضوابط بصري ارائه مي‌شود كه ضوابط كالبدي و فضايي ضروري را در سه سطح اصلي شامل ضوابط «ارتفاعي»، «توده‌گذاري، عقب‌نشيني و پيش‌آمدگي» و «جزئيات فرم و نما» دربرمي‌گيرد.