نقد شهرسازي و معماري ايران از ديدگاه سفرنامه ‌نويسان سده‌هاي دهم تا دوازدهم هجري

دوره صفوي، يكي از ادوار مهم فرهنگي و اجتماعي و از نقاط عطف تاريخ معماري ايران است. موقعيت ممتاز و جاذبه‌هاي اقتصادي ايران در آن روزگار سبب شد تا جهانگردان بسياري به ايران آيند كه سفرنامه‌هايشان، يكي از مهم‌ترين اسناد تاريخ معماري ايران به‌شمار مي‌روند. كمبود اسناد و منابع مكتوب در باب شهرسازي و معماري، ضرورت مطالعه و تأمل در سفرنامه‌ها را دوچندان مي‌كند. هدف تحقيق، بر نقد شهرسازي و معماري ايران در دوره صفوي از منظر سفرنامه‌نويسان اروپايي تمركز دارد و در پي يافتن پاسخي براي اين پرسش‌ها است كه از ديدگاه جهانگردان اروپايي، چه انتقاداتي بر شهرها و بناهاي ايران در سده‎هاي دهم تا دوازدهم هجري وارد شده است؟ و از انتقادات وارده، كدام‌يك قابل اعتنا و كدام‌ها، فاقد اعتبار هستند. تحقيق حاضر، يك تحقيق كيفي است كه به شيوه تفسيري- تاريخي انجام شده است. نتايج تحقيق نشان مي‌دهند كه گزاره‌هاي انتقادي استخراج‌شده از متن سفرنامه‌ها، مواردي همچون سيماي شهر، نظم كوچه‌ها، پاكيزگي معابر، مخروبه بودن بناها، عدم توجه به تعمير و نگهداري، عدم وجود مبلمان داخلي، هزينه‌هاي ساخت‌وساز و مواردي ديگر را در برمي‌گيرند. از نظر اعتبار گزاره‌ها، عبارات عيني كه به‌دفعات تكرار شده‌اند، گزاره‌هايي قابل‌اعتبار هستند اما از آنجا كه عبارات ذهني به شنيده‌ها، باورها، تفسيرها و تحليل‌هاي نويسنده اتكا دارند لذا در بررسي اعتبار علمي آن‌ها بايد ملاحظاتي همچون هدف سفر و مأموريت نويسنده، مخاطب اصلي سفرنامه، عدم توانايي نويسنده در درك اعتقادات و باورهاي ايرانيان، اغراض سياسي و تعصبات نژادي، قومي و مذهبي نويسنده سفرنامه را نيز در نظر گرفت.