سير تطور تئوديسه در انديشۀ نقادي متقدم و متأخر كانت

حيات علمي كانت، با يك نگاه كلي، به دو دورۀ پيشانقدي و نقادي تقسيم ميشود. برخي محققان با دقت نظر بيشتري به بررسي سير تاريخي تحول و تكامل انديشه هاي كانت پرداخته و دورۀ نقادي را نيز به دو بخش تقسيم كرده اند. تبيين ديدگاه كانت در مسئلۀ شر ـ ‌با توجه به تفاوت نگاه ظريفي كه در آثار منتشر شده از وي در اوايل دورۀ نقادي و اواخر آن بچشم ميخورد‌ـ سير شكلگيري ساختار فكري وي در اينباره را بتصوير ميكشد. مطالعات صورت‌گرفته در اين زمينه، فاصله‌گرفتن تدريجي كانت از معرفت نظري نسبت به خدا و بالتبع، پاسخ كلامي به مسئلۀ شر را نشان ميدهد، كه در اواخر دورۀ نقادي به اوج ميرسد. اصل «آزادي» كه از اصول موضوعۀ اخلاق در انديشه‌هاي نقادي كانت است، محور اصلي توجيه شرّ اخلاقي در آثار او، بويژه در دورۀ نقادي متأخر است. نوشتار پيش‌رو با شيوۀ توصيفي‌ـ‌تحليلي، به بررسي ديدگاه كانت در مورد مسئلۀ شر در دو دورۀ نقادي ميپردازد. كانت در اوايل دورۀ نقد، نظريۀ «بهترين جهان ممكن» را تأييد كرده، اگرچه در اين نظريه، مفهوم «كمال» با مفهوم «واقعيت» يكسان پنداشته شده است، اما او در اواخر دورۀ نقد، از تعريف رايج «خير و شر» فاصله گرفته و با انكار شايستگي تئوديسه هاي فلسفي، پاسخي جديد براي معضل شرور ارائه ميدهد. كانت در دورۀ نقادي، شر را ذاتي بشر دانسته و تفسير سنتي و رواقي از منشأ زماني و عقلي شر در طبيعت انسان را نفي مينمايد.