رويكردهاي علمي رازي پيرامون علوم جراحي در الحاوي

زمينه: رازي يكي از بزرگ‌ترين پزشكان تاريخ جهان و كتاب الحاوي وي يكي از معتبرترين منابع طبي است. ساختار الحاوي به گونه‌اي است كه رازي در هر مقوله، نظر پزشكان پيش از خود و هم عصر را پس از ذكر نام هر طبيب، اظهار مي‌نموده و تجربيات اصيل خويش را پس از عبارت لي بيان مي‌كرده است. تاكنون 10 مطالعه اصيل به بررسي نكات جراحي موجود در آثار رازي پرداخته‌اند اما در هيچكدام‌، به همه رويكردهاي علمي وي در الحاوي اشاره نشده است. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر يك مطالعه كتابخانه‌اي و مرجع آن، متن اصلي الحاوي گردآوري احسان مقدس و برگردان الحاوي به فارسي توسط محمدابراهيم ذاكر بود. ديدگاه‌هاي رازي كه در قسمت‌هاي لي يا ديدگاه من آمده است، گردآوري و نسبت به اصول و دانش جراحي مورد پژوهش قرار داده شدند. يافته‌ها: رازي در مجموع 48 مورد به نكات مرتبط با علوم جراحي در الحاوي اشاره كرده است كه بيشتر آن‌ها (23 از 48) در حوزه مباحث درماني است و بيشترين شاخه‌اي كه به آن اشاره شده (12 مورد از 48 مورد)، جراحي چشم است. در 26 مورد از اين 48 مورد (54 درصد)، رازي به صورت مستقل به آن مبحث پرداخته و مطلبي پيرامون آن مبحث از طبيبان هم عصر يا پيش از رازي در كتاب الحاوي يافت نمي‌شود. نتيجه‌گيري: رازي نه تنها در علوم جراحي درك كاملي از جايگاه، احتياطات، ظرافت‌هاي لازم و موارد منع به‌كارگيري شيوه‌هاي جراحي داشته است بلكه در موارد متعددي نيز ايده‌هاي اصيلي در زمينه تشخيص و درمان پيرامون مباحث جراحي ارائه نموده است.