سنجش نقش عقل فعال در تعقل و بررسي ادله آن در ديدگاه ابن‌سينا

مفسران ارسطو در تبيين مسئله تعقل و تعيين چيستي عقل فعال، راه‌هاي گوناگوني پيموده‌اند؛ برخي آن را همان فعليت نفس انسان، برخي ديگر آن را جوهر مجردي با فعليت تام و برخي ديگر آن را همان خداوند دانسته‌اند. ابن‌سينا قايل است عقل فعال آخرين عقل در سلسله طولي عقول است كه علاوه بر نقش وجودشناختي، داراي اثر معرفتي نيز بوده و مفيض صور معقوله بر نفس است. او دلايلي براي نيازمندي نفس به عقل فعال در تعقل ذكر مي‌كند كه به نظر مي‌رسد هر كدام قابل بررسي و نقد هستند؛ اما مهم‏ترين آنها كه بر مبنايي ارسطويي يعني مبحث قوه و فعل بنا شده، نياز به عامل خارجي در خروج از قوه به فعل است كه در ديدگاه او اين عامل خارجي، جوهري مجرد و جامع صور عقليه است. به اعتقاد او اگرچه اين جوهر عقلي، آخرين عقل در سلسله طولي عقول است، به سبب ربط طولي اين عقول مي‌توان فعل تعقل يا افاضه معقولات را منسوب به كل سلسله عقول و حتي خداوند دانست