چگونگي ايجاد زنجيرۀ هم‌ ارزيِ گفتمان مهدويت در عصر صفويه

آنگاه كه امري همچون مهدويت از حدود قلمروهاي عقيدتي فراتر مي‎‍رود و به پديده‎‍اي سياسي - اجتماعي بدل مي‌‍شود، از ظرفيت‎‍هاي لازم براي مطالعه به‎‍مثابۀ يك گفتمان برخوردار مي‎‍شود، مهدويت نيز در عصر صفويه، چنين ظرفيتي داشته است. به ‌منظور تحقق چنين مطالعه‎‍اي و با مبنا قراردادن نظريۀ گفتمان ارنستو لاكلائو و شانتال موفه، براساس روشي تاريخي-تحليلي، سؤال اساسي آن است كه ساختار سياسي- اجتماعي عصر صفويه، چگونه توانسته است چنين زنجيرۀ هم‌ارزي نسبتاً فراگيري را مستقر كند. در همين راستا، فرضيۀ پژوهش آن است كه مهدويت ازطريق يكي از اصول و اركان گفتمان، يعني زنجيرۀ هم‌ارزي، اين قابليت را يافته است كه قاطبۀ جامعه را فارغ از تفاوت‎‍هاي جنسيتي، قوميتي، جغرافيايي، سياسي و حتي ديني، در يك همگرايي چشمگير قرار دهد. يافته‎‍هاي تحقيق نشان مي‎‍دهد مفصل‎‍بندي حاكميت صفوي براساس مهدويت، در توازي با ايجاد زنجيرۀ هم‌ارزي، ازطريق عموميت باور به منجي، به‎‍منزلۀ سازوكارهاي گفتماني، موفق به ايجاد همگرايي اجتماعي فارغ از تفاوت‎‍هاي موجود شده و ازطريق نبود مفصل‎‍بندي دال منجي، به‎‍مثابۀ دال‎‍هاي تهي، چنين پوششي را رقم زده است. همچنين ژرف‌ساخت‎‍هاي هژمونيك‎‍سازي صفويه، ازجمله تاريخ‎‍نگري‎‍ و تاريخ‎‍نگاري‎‍ها و مواضع و متون فقهي علماي شيعه، امكان ايجاد اين زنجيره را فراهم كرده‌‎‍اند.