جايگاه مطالعات محيطي در برنامه‌ريزي فضايي ايران مطالعه موردي: طرح كالبدي منطقه‌اي و برنامه آمايش استاني

هدف از برنامه‌ريزي فضايي، تنظيم كنش متقابل بين عوامل انساني و عوامل محيطي، براي ايجاد سازمان سرزميني مبتني بر بهره‌گيري بهينه از استعدادهاي انساني و محيطي و مديريت خردمندانه فضاست. يكي از گام‌هاي اوليه و اساسي در اين فرايند مطالعات محيط طبيعي به‌منظور شناخت محيط و انطباق برنامه‌ها با مكانيزم‌هاي طبيعت و ارائه يك چارچوب در مورد چگونگي ارتباط انسان با محيط طبيعي است، تا تقابل عمكردهاي بشري با كنش هاي محيطي به حداقل خود برسد و از امكانات و پتانسيل‌هاي محيط در جهت رفع نيازهاي جامعه و دستيابي به توسعه پايدار استفاده بهينه و مطلوب شود. مفهوم برنامه‌ريزي محيطي به يك نياز كاربردي در دستيابي به محيط ساخته شده پايدار تبديل شده است. برنامه‌ريزي محيطي ابزاري مؤثر است كه هدف آن شكل‌دهي توسعه شهري و منطقه‌اي هماهنگ با ارزش‌هاي اكولوژيكي، اجتماعي و اقتصادي است. در اين مقاله با استفاده از روش توصيفي- تحليلي به ضرورت مطالعات محيط طبيعي در برنامه‌ريزي فضايي و نحوه انجام آن در طرح‌هاي كالبدي منطقه‌اي و آمايش استاني به‌صورت مقايسه‌اي پرداخته شده است. يافته‌هاي پژوهش حاكي از وجود همپوشاني و تشابهات زياد در محتوا و مباحث مورد مطالعه طرح‌هاي مذكور و تفاوت در اهداف، فرايند مطالعات و نحوه تلفيق آن‌ها است. ضرورت دارد كه طرح‌هاي كالبدي و آمايش سرزمين با يكديگر تلفيق و ارزيابي راهبردي زيست‌محيطي در فرايند برنامه‌ريزي فضايي ادغام شود. همچنين در برنامه‌هاي پنج‌ساله توسعه كشور به‌ويژه در برنامه‌هاي دوم، ســوم، چهارم، پنجم و ششم توســعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، به لحاظ قانوني بر انجام مطالعات ارزيابي قبل از اجرا، صرفاً تأكيد شــده است، ولي اين رويكرد كافي نبوده و به‌منظور تحقـــق توسـعه پايـدار، ضروري است فرايند ارزيابي اثرات زيست‌محيطي پروژه‌ها و طرح‌ها، قانون خاص، مستقل و جامعي در كشور داشته باشد. به عبارت ديگر، در حال حاضر قانون مستقلي مختص به فرايند ارزيابي زيست‌محيطي در كشور وجود ندارد.