واقع‌گرايي اخلاقي از منظر علامه طباطبايي

علامه طباطبايي1 از بنيان‌گذاران فلسفه‌هاي مضاف در حوزه‌ انديشه‌ اسلامي است. فلسفه اخلاق يكي از فلسفه‌هاي مضاف است كه ايشان در كتاب اصول فلسفه و روش رئاليسم، تفسير الميزان و رسائل خود مسائل مربوط به آن را تحت عنوان اعتباريات بحث كرده است. ظاهر ديدگاه‌هاي علامه در باب احكام اخلاقي غير واقع‌گرايانه است. اما دقت در زواياي انديشه ايشان روشن مي‌سازد كه وي واقع‌گرا بوده و علي‌رغم اعتباري دانستن الزامات و حسن و قبح اخلاقي، آنها را مبتني بر واقعيت تلقي كرده است. به همين دليل، ايشان را بايد جزء واقع‌گرايان تلقي كنيم. از نظر علامه، حسن و قبح براساس الزام اخلاقي اعتبار مي‌شود و الزام اخلاقي براساس درك لزوم واقعي ميان فعل و غايت اعتبار مي‌گردد. غايت اخلاق سعادت است و قصد به‌دست آوردن سعادت تابع سليقه و قرارداد و امر و نهي نيست. لذا مطلوبيت آن واقعي است و چون به‌دست آوردن غايت بدون انجام فعل ممكن نيست، انسان ناگزير مي‌شود ميان خود و افعالي كه براي غايت لازمند، ضرورتي را اعتبار كند كه آن را الزام اخـلاقي مي‌ناميم. به اين ترتيب، اعتباريت الزامات اخلاقي مبتني بر مطلوبيت واقعي غايت اخـلاق و لزوم واقعي ميان فعل و آن غايت است. واقعي بودن مبناي اعتبار حسن و قبح نيز به همين شكل تبيين مي‌شود.