بررسي چالش‏هاي مشاركت دامداران در طرح‏ها و پروژه‏هاي حفاظت از مراتع (مطالعه موردي: منطقه سارال در غرب ايران)

سابقه و هدف: مشكلات و چالش‏هاي محيط‌زيستي يكي از مهمترين نگراني‏ها و دل‌مشغولي‏هاي انسان در هزاره‏ سوم است. يكي از بخش‏هاي مهم محيط‏زيست و منابع طبيعي كه در دهه‏هاي اخير تخريب زيادي را متحمل شده، بخش مراتع است. به همين دليل در سال‏هاي اخير در كشورهاي مختلف پروژه‏ها و طرح‏هاي احيايي و حفاظتي اجرا شده است. اما به دلايل مختلف دامداران به‌عنوان مهمترين ذي‌نفعان اين بخش مشاركت چنداني نداشتند. بنابراين، ايده اصلي اين پژوهش كشف چالش‏هاي مشاركت دامداران در اين بخش بود. در اين رابطه، اين مطالعه با هدف كلي بررسي چالش‏هاي مشاركت دامداران در طرح‏ها و پروژه‏هاي حفاظت از مراتع در استان كردستان در سال 1401 انجام شد.مواد و روش‏ها: اين تحقيق از ‌نظر ماهيت ازَ نوع تحقيقات كمي است، با توجه به هدف كاربردي، از لحاظ گردآوري داده‏ها جزو تحقيقات ميداني و از لحاظ زماني يك مطالعه تك‌مقطعي بود. جامعه آماري پژوهش شامل كليه دامداران منطقه سارال در استان كردستان بود. منطقه سارال باوسعت 1000 كيلومتر مربع، در استان كردستان در غرب ايران واقع شده است. ميانگين بارندگي در منطقه سارال استان كردستان 480mm در سال است. اين منطقه از لحاظ آب و هوايي در منطقه نيمه‏خشك سرد واقع شده است. خاك منطقه سارال داراي بافت لومي‏شني هستند كه محل مناسب براي چراي دام (گاو، گوسفند، بز) هستند. از لحاظ اكولوژي منطقه سارال يك زيستگاه امن براي تنوع گياهي و جانوري است. منطقه سارال تقريباً تاكنون موردمطالعه اختصاصي و دقيق قرار نگرفته و اكثريت مطالعات بر روي گونه‏هاي گياهي و جانوري اين منطقه انجام شده است و به‏عوامل تخريب آن توجهي نشده است. شغل اصلي مردم منطقه سارال دامداري است زيرا يكي از مناطق مستعد براي دامپروري و از اين لحاظ در كل ايران شناخته شده است حجم نمونه با استفاده از جدول كرجسي و مورگان 385 نفر به روش نمونه‏گيري چندمرحله‏اي با انتساب متناسب براي مطالعه انتخاب شدند. ابزار اصلي تحقيق پرسش‌نامه‏اي بود كه روايي آن توسط پانل متخصصان و پايايي آن توسط ضريب آلفاي كرونباخ تأييد شد. تجزيه‌و‌تحليل داده‏ها در دو بخش آمار توصيفي و استنباطي توسط نرم‏افزارهاي SPSS و Lisrel انجام شد.نتايج و يافته‏ها: نتايج ضريب تغييرات نشان داد، چالش‏هاي «عدم آشنايي با شيوه‏هاي حفاظت از جنگل» و «عدم برگزاري كارگاه‏ها و دوره‏هاي آموزشي براي دامداران» مهمترين عوامل بودند. علاوه‌بر‌اين، نتايج تحليل عاملي اكتشافي چالش‏هاي مشاركت دامداران در طرح‏هاي حفاظت از مراتع را در چهار عامل اجتماعي– فرهنگي (021/15 درصد)، چالش‏هاي آموزشي (364/14 درصد)، چالش‏هاي مديريتي و قانوني (324/13 درصد) و چالش‏هاي اقتصادي (521/9 درصد) طبقه‏بندي كرد و اين عوامل ‏توانستند 23/52 درصد از واريانس كل عوامل را تبيين نمايند.‌ با توجه به اينكه عوامل آموزشي يكي از مهمترين چالش‏ها در اين زمينه بودند، پيشنهاد مي‏شود كه سياست‏گذاران و برنامه‏ريزان منابع طبيعي به مقوله آموزش دامداران توجه بيشتري كنند، زيرا بسياري از دامداران از رفتارهاي حفاظتي مناسب، آگاهي چنداني ندارند.نتيجه‏گيري: اين پژوهش يكي از نخستين تلاش‏ها در منطقه غرب ايران براي حفاظت از مراتع بود زيرا در مطالعات حفاظت از مرتع در گذشته به رفتار دامداران به‏عنوان مهمترين قشر فعال كه ارتباط بسيار نزديكي با مراتع دارند كمتر توجه شده است. دامداران نقش كليدي‏ در حفاظت از مراتع دارند، زيرا ارتباط بسيار نزديكي با اين بخش دارند. در‌صورتي‌كه در معرض‏ آموزش‏هاي مناسب قرار بگيرند، مي‏توانند به پايداري اين بخش كمك اساسي بكنند.