بررسي برخي ويژگي‌هاي زيستي سوسك چوب‌خوار شاخك‌بلند سياه Morimus verecundus (Col.: Cerambycidae) در شرايط آزمايشگاهي و صحرايي

سابقه و هدف: ناحيه رويشي هيركاني همه‌ساله توسط عوامل مختلفي مورد ‌آسيب قرار مي‌گيرد. آفات نيز يكي از مهمترين اين عوامل هستند كه در سطوح وسيع خسارت‌هاي زيادي را به پوشش جنگلي (راش، توسكا، افرا، ممرز و ...) وارد مي‌كنند. يكي از آفات چوب‌خوار درختان مهم جنگلي در ايران، سوسك چوب‌خوار شاخك‌بلند سياه (Morimus verecundus) است.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش، زيست‌شناسي اين حشره روي چوب توسكا و راش در شرايط آزمايشگاهي و صحرايي در استان گلستان طي سال‌هاي 1378-1383 مطالعه شد. مطالعات در آزمايشگاه بر پايه طرح كاملاً تصادفي در 12 تكرار انجام شد و هر قفس پرورش (حاوي يك جفت حشره كامل نر و ماده) به‌عنوان يك تكرار در نظر گرفته شد. شرايط آزمايش در اين پژوهش، دوره نوري 14 ساعت روشنايي و 10 ساعت تاريكي، رطوبت نسبي 5±60 درصد و دماي 5±25 درجه سلسيوس بود. مطالعات صحرايي در كانون‌هاي اصلي آلودگي در دو ايستگاه جنگل‌هاي درازنو شهرستان كردكوي (درخت راش) و جنگل‌هاي جعفر‌آباد شهرستان گرگان (درخت توسكا)، از نيمه دوم اسفند شروع شد. مطالعات در صحرا بر پايه طرح كاملاً تصادفي در 50 تكرار انجام شد و هر تنه درخت محصور‌شده به‌وسيله توري به‌عنوان يك تكرار در نظر گرفته شد. به‌منظور بررسي چرخه زندگي آفت، در زمان شروع فعاليت آفت در بهار، هر هفته تعدادي از كنده‌هاي آلوده به آزمايشگاه منتقل و به‌وسيله اره موتوري شكافته شده و لاروها، يا حشرات كامل موجود در داخل آنها جمع‌آوري شد. مطالعات آزمايشگاهي و صحرايي بر پايه طرح كامل تصادفي انجام شده و ميانگين و انحراف معيار پارامترهاي بيولوژيكي مورد ‌مطالعه بر‌اساس روش‌هاي آماري متداول محاسبه شده و براي تجزيه‌و‌تحليل داده‌ها و رسم نمودار از نرم‌افزار اكسل 2010 استفاده شد.نتايج و يافته‌ها: نتايج نشان داد ظهور حشرات كامل از اوايل فروردين شروع شد و اوج ظهور در اواسط ارديبهشت بود ولي سپس در اواخر مهر به‌دليل خروج حشرات نسل جديد، حشرات كامل به تعداد كم مشاهده و در اوايل آبان نيز خاتمه پيدا كرد. متوسط طول دوره قبل از تخم‌گذاري 2±9 روز، متوسط طول دوره‌ تخم‌گذاري 57/1±1/8 روز، متوسط تعداد تخم گذاشته شده 61/12±1/99 عدد، متوسط طول دوره‌ جنيني 29/2±9/8 روز و ميانگين درصد تخم‌هاي تفريخ‌شده 1/4±8/95 و ميانگين طول عمر حشرات نر و ماده به‌ترتيب 5/16±5/77 و 2/18±5/90 بود. در شرايط آزمايشگاهي، در اوايل فروردين و چند روز بعد از رهاسازي حشرات كامل داخل قفس‌هاي پرورش، فعاليت تغذيه‌اي آنها از پوست شاخه‌هاي نازك توسكا و راش آغاز شد. متوسط طول دوره قبل از تخم‌گذاري 1/4±7 روز، متوسط طول دوره‌ تخم‌گذاري 47/1±75/10 روز، متوسط تعداد تخم گذاشته‌شده 5/0±77/51 عدد، متوسط طول دوره‌ جنيني 01/1±75/9 روز و ميانگين طول عمر حشرات نر و ماده به‌ترتيب 7/11±107 و 77/12±5/100 بود. تعداد سنين لاروي چهار عدد و لارو سن چهار در قسمت‌هاي عميق تنه، محفظه‌ شفيرگي تشكيل داده و به شفيره تبديل شد. شفيره‌ها بعد از 45 تا 60 روز تبديل به حشرات كامل شدند. حشرات كامل در طول زمستان، در محفظه‌ شفيرگي تا بهار سال آينده باقي ماندند. چرخه‌ زندگي اين حشره دو سال طول ‌كشيد.نتيجه‌گيري: مطالعه پرورش آزمايشگاهي آفت با استفاده از چوب توسكا و تكميل زندگي آفت در آزمايشگاه براي اولين بار انجام شد. فعاليت جفت‌گيري و تخم‌ريزي به مقدار كم در روز مشاهده شد. طول عمر حشرات كامل اين گونه مانند ساير گونه‌هاي اين جنس طولاني بوده و سبب مي‌شود كه حشره قادر به زمستان‌گذراني باشد و بتواند بيشتر از يكسال زنده بماند. براي تكميل و بهينه‌سازي پرورش آفت در عرصه‌هاي طبيعي، همچنين حفاظت پايدار جنگل، مطالعات گسترده‌ و تكميلي در اين زمينه در آينده مورد‌نياز است.