طيف‌نگاري پراكنش زماني مكاني آلودگي ملخ مراكشي (Dociostaurus maroccanus) در مراتع شمال استان گلستان

سابقه و هدف: ملخ مراكشي (maroccanus Dociostaurus) يكي از گونه‌هاي مهم ملخ است كه هر ساله سطح گسترده‌اي از مراتع استان گلستان را آلوده مي‌كند و مبارزه با آن همواره يكي از اولويت‌هاي اصلي كارشناسان حفظ نباتات اين استان مي‌باشد. تاكنون مطالعه مدوني در مورد تعيين شدت هجوم ملخ مراكشي در استان گلستان انجام نشده و در بسياري از موارد، انبوهي ملخ در واحد سطح به‌عنوان تنها شاخص و معيار آلودگي براي مبارزه با اين ملخ، مورد استفاده قرار گرفته است.مواد و روش‌ها: اين پژوهش از سال 1399 تا 1401 براي تعيين شدت آلودگي اين ملخ در مراتع شمالي استان گلستان انجام شد. بدين‌منظور مكان‌هاي آلوده به ملخ، تراكم ملخ در واحد سطح و تناوب حضور ملخ در سال‌هاي مختلف وقوع در مناطق مختلف درگير با ملخ مراكشي تعيين شدند. به منظور مطالعه مكان‌يابي و تراكم ملخ مراكشي، ضمن بازديد از مناطق مورد هجوم اين ملخ در مراتع شمال استان با استفاده از نقشه رقومي چاپ شده (شامل تلفيق نقشه‌هاي توپوگرافي و سامان‌هاي عرفي مراتع استان گلستان)، از طريق مراجعه به 200 نفر از كارشناسان، ديده‌بانان، دامداران و كشاورزان، عشاير، افراد سم‌پاش، مطلع و خبره در منطقه داراي آلودگي ملخ، كه به‌طور فعال و ميداني در موضوع مبارزه با ملخ در سال‌هاي مختلف شركت داشتند، محدوده پراكنش و تعداد سال‌هاي وقوع هجوم ملخ (در هريك از مناطق) تعيين شد. افراد مصاحبه شونده، همچنين ارزيابي خود از تراكم ملخ در واحد سطح را در همان مناطق به‌صورت كيفي- رتبه‌اي (طيف ليكرت 3 درجه‌اي كم، متوسط و زياد) براي هريك از سال‌ها در محدوده بين سال‌هاي 1385 تا 1401 تعيين كردند. اطلاعات حاصل از تعداد سال‌هاي وقوع ملخ و تراكم آن (تراكم‌هاي كم، متوسط و زياد) براي 160 منطقه، ثبت شد. جهت تطبيق  كنترل صحت اطلاعات، همزمان از 164 نقطه ثبت شده با دستگاه GPS (سيستم موقعيت‌ياب جهاني) توسط كارشناسان حفظ نباتات استان و همچنين 840 نقطه ثبت شده در هنگام بازديدهاي ميداني، استفاده گرديد.نتايج و يافته‌ها: با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از مصاحبه با افراد خبره محلي و دانش بومي، طيف‌نگار پراكنش زماني- مكاني آلودگي ملخ با استفاده از تركيب توأم متغيرهاي تراكم (تعداد ملخ در واحد سطح)، تناوب (تعداد سال‌هاي وقوع) و گستره مكاني شدت آلودگي ملخ در مراتع شمالي استان گلستان تعيين شد. طبق طيف‌نگار شدت آلودگي ترسيم‌شده، 5 دوره زماني مختلف شامل دوره اول (محدوده بين سال‌هاي 1385-1389 تا سال 1391)، دوره دوم (سال‌هاي 92، 93 و 94)، دوره سوم (سال‌هاي 95، 96 و 97)، دوره چهارم (سال‌هاي 98 و 99) و دوره پنجم (سال‌هاي 1400 و 1401)، براي تناوب شدت آلودگي ملخ در نواحي درگير با ملخ مراكشي در منطقه مورد‌ مطالعه، مشخص گرديد. همچنين، طبق اطلاعات حاصل از اين طيف‌نگار در نرم افزار GIS، نقشه شدت آلودگي براي هر دوره زماني، براي مراتع شمال استان گلستان تهيه شد. بر اساس اين نتايج، شدت آلودگي ملخ مراكشي در استان، در دوره هاي دوم و چهارم، نسبت به بقيه دوره ها، بيشتر و دوره پنجم، كمتر از دوره هاي ديگر بوده است اما ظهور مناطق جديد آلوده به ملخ مراكشي در مناطقي از شهرستان‌هاي گميشان، بندرتركمن و مينودشت در دوره پنجم ملاحظه مي‌شود.نتيجه‌گيري: مطالعه نقشه‌هاي شدت آلودگي ملخ مراكشي، مي‌تواند مناطق داراي شدت آلودگي زياد در هر دوره هجوم و مناطق نوظهور اين ملخ را مورد توجه مديران اين بخش، قرار دهد. همچنين تحليل طيف‌نگار تهيه‌شده مي‌تواند به پژوهشگران و دست‌اندركاران مبارزه با ملخ كمك كند كه علل تغييرات شدت طغيان ملخ در زمان‌ها و مكان‌هاي مختلف را بررسي كنند و نتايج حاصل از آن را در مديريت مبارزه با ملخ مورد‌ استفاده قرار دهند.