درك و حل تعارض بين اجتماعات محلي و نيروهاي حفاظت از جنگل (مطالعه‌اي در استان گلستان)

سابقه و هدف: منافع متنوع جنگل و رويكردهاي مختلف مديريتي آن، طبيعتا تعارضاتي را بين ذينفعان و دست اندركاران پديد مي آورد. در همين راستا قوانين و مقرراتي در طول زمان با هدف حفاظت و پايداري اكوسيستم‌هاي جنگلي وضع شده است. تعارضات در مديريت جنگل‌ها يك موضوع طبيعي است. ازاين‌رو، مهم است كه اجتماعات محلي جنگل‌نشين تعارض‌هاي به‌وجود‌آمده را درك نموده و راه‌‌حل درست آنها را بدانند. به‌طوري‌كه ادراك و آگاهي اجتماعات محلي از نوع و ميزان تعارض با نيروهاي حفاظت، نقش مهمي در مديريت پايدار جنگل‌ها دارد. در همين رابطه، تحقيق پيش‌رو با هدف بررسي درك و حل تعارض بين اجتماعات محلي و نيروهاي حفاظت از جنگل در حوزه آبخيز زرين‌گل استان گلستان انجام شد.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش از رويكرد كمي و اثبات‌گرا استفاده شد. جامعه آماري تحقيق، تعداد 485 خانوار از اجتماعات محلي جنگل‌نشين شش حوزه آبخيز زرين‌گل استان گلستان است كه 190 خانوار به‌عنوان تعداد نمونه به شيوه سيستماتيك تصادفي انتخاب شدند. پرسش‌نامه، ابزار سنجش ادراك اجتماعات محلي و رويكردهاي اعمال‌شده مديريت تعارضات بود. روايي صوري پرسش‌نامه از طريق نظرات كارشناسان منابع طبيعي تأييد و ميزان پايايي آن نيز با محاسبه ضريب آلفاي كرونباخ به دست آمد. پس از گردآوري اطلاعات به شيوه پيمايش، تجزيه‌و‌تحليل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS-25 از طريق آزمون‌هاي كروسكال‌واليس و همبستگي اسپيرمن انجام شد.نتايج و يافته‌ها: نتايج نشان داد، تفاوت معني‌داري در ادراك اجتماعات محلي از تعارضات با نيروهاي حفاظت از جنگل در سطح 99 درصد وجود دارد. به‌طوري‌كه درك زمينه‌اي آنها با ميانگين 09/2 بيشتر از درك پاسخ طبيعي‌شان نسبت به تعارضات بوده است . در همين راستا راهبرد همكاري و مصالحه بيشترين استفاده را در بين اجتماعات محلي در مديريت تعارضات با نيروهاي حفاظت از جنگل نسبت به راهبرد‌هاي اجتناب و رقابت داشت. همچنين، افرادي كه درك بالاتري از تعارض داشتند، از دو روش همكاري و اجتناب بيشتر در حل تعارضات استفاده كرده‌اند. در مقابل، افرادي از راهبرد تنش و مقابله در مديريت تعارضات بهره برده‌اند كه سطح درك پايين‌تري نسبت به وجود تعارض داشتند. همچنين نتايج تعيين همبستگي بين ادراك حاصل از تعارض اجتماعات محلي با ويژگي‌هاي جمعيت‌شناختي نشان داد كه ادراك اجتماعات محلي از تعارضات با سه متغير سن در سطح 05/0، وسعت اراضي كشاورزي تحت اختيار و ميزان درآمد سالانه در سطح 01/0 معني‌دار و بين آنها رابطه مثبتي وجود دارد. به‌بيان‌ديگر، با روند صعودي متغيرهاي يادشده، ميزان درك اجتماعات محلي از تعارضات افزايش يافته است. از سويي، يافته‌ها نشان‌دهنده رابطه منفي و معني‌دار سطح سواد افراد مورد ‌مطالعه با درك آنها از تعارض با نيروهاي حفاظت از جنگل در سطح 01/0 است.نتيجه‌گيري: به‌طور‌كلي درك اجتماعات محلي از نوع و ميزان اختلافات مي‌تواند در بهره‌گيري از شيوه‌هاي تركيبي مديريت آنها تأثيرگذار باشد. در همين راستا اجراي فعاليت‌هاي تسهيل‌گري در رابطه با گسترش دامنه ارتباطات و تعاملات اجتماعي (تقويت سرمايه اجتماعي)، افزايش دانش و آگاهي بهره‌برداران (نسبت به تبيين نظام مالكيت و مسئوليت‌پذيري آنان) و زمينه‌سازي معيشت مكمل يا جايگزين در روستاها براي كاهش وابستگي اجتماعات محلي به محصولات جنگلي از مهمترين پيشنهاد‌هاي كاهش تعارضات در منطقه مورد ‌مطالعه است. در كنار اين نمي توان نقش اساسي سياست گذاري، اجرا و نظارت بر اقدامات موثر از سوي كارگزاران متولي مديريت جنگل را ناديده انگاشت.