بررسي تركيب و تنوع گياهي و عوامل مؤثر بر آن در طبقات مختلف ارتفاعي در منطقه آلوارس- قله سبلان

سابقه و هدف: اكوسيستم‌هاي كوهستاني نقش مهمي در ثبات اكوسيستم به‌ويژه براي حفاظت از تنوع زيستي و توسعه پايدار و حفظ امنيت اكولوژيكي دارد. اين پژوهش، با هدف بررسي وضعيت تركيب و تنوع پوشش گياهي و روند تغييرات آنها در پروفيل ارتفاعي آلوارس تا سبلان (2300 تا 4811 متري) در قالب طبقات ارتفاعي مختلف در دامنه جنوب‌شرقي، به‌منظور حراست از ذخاير ژني و مديريت مراتع منطقه انجام شد.مواد و روش‌ها: پس از بررسي‌هاي ميداني و با توجه به امكان دسترسي به مراتع منطقه، نه طبقه ارتفاعي (سايت) مشخص شد، در هر سايت سه ترانسكت 100 متري و در امتداد هر ترانسكت 10 پلات يك متر‌مربعي با فاصله 10 متر از هم مستقر گرديد. گونه‌هاي گياهي از سطح پلات‌ها جمع‌آوري و بعد در هرباريوم شناسايي شدند. در هر پلات درصد تاج‌پوشش گياهي و تراكم گونه‌ها ثبت شد. بالاترين ارتفاعي كه منجر به جمع‌آوري نمونه‌هاي گياهي شد، ارتفاع 4480 متري سبلان بود. براي بررسي تنوع و غناي گونه‌هاي گياهي از شاخص‌هاي شانون، سيمپسون، مارگالف و منهينيك استفاده شد. با استفاده از اطلاعات مربوط به اندازه‌گيري درصد پوشش تاجي و تعداد گونه‌هاي مشاهده‌شده، شاخص‌هاي تنوع، غنا و يكنواختي گونه‌اي براي سايت‌هاي انتخابي محاسبه شد. براي بررسي اختلاف در بين سايت‌ها در طبقات ارتفاعي مختلف از تجزيه واريانس يك‌طرفه (ANOVA) و به‌منظور مقايسه ميانگين‌ها از آزمون دانكن (Duncan) استفاده شد. شاخص‌هاي مختلفي براي تعيين تنوع گونه‌اي كاربرد دارد كه از بين آنها از دو شاخص سيمپسون و شانون– وينر استفاده شد. غناي گونه‌اي نيز با استفاده از شاخص‌هاي مارگالف و منهينيك تعيين شد و آناليزهاي مربوط به رسته‌بندي پوشش گياهي شامل آناليز تطبيقي متعارفي (CCA) بود.نتايج و يافته‌ها: نتايج نشان داد، خانواده Asteraceae با 31 گونه و Astragalus با 10 جنس شاخص‌ترين عناصر فلور منطقه هستند و 51 گونه به ناحيه ايران– توراني تعلق داشتند، بر‌اساس نتايج حاصل از اين پژوهش 33 درصد گونه‌هاي شناسايي‌شده مربوط به ناحيه ايران- توراني بوده است. فرم‌هاي همي‌كريپتوفيت‌ها (He) با 54 درصد و تروفيت‌ها (Th) با 22 درصد فراوان‌ترين اشكال زيستي در منطقه بودند. بيشترين مقدار تنوع، غنا و يكنواختي در طبقه ارتفاعي 2200-3200 متري مشاهده شد. نتايج نشان داد، ارتفاع، بارش، دما، ميزان شن خاك، شيب و فسفر از عوامل مؤثر بر پراكنش گياهان بوده است. ‌سازگاري بيشتر گياهان با شرايط محيطي منطقه، موجب شده است كه همي‌كريپتوفيت‌ها تيپ بيولوژيك غالب منطقه را تشكيل دهند، توجيه حضور بالاي تروفيت‌ها نيز در نتيجه دخالت‌هاي انسان و چراي متمركز دام‌ها، احداث جاده و مكان‌هاي تفرجگاهي است. در بررسي تأثير ارتفاع بر تركيب و تنوع گياهي مي‌توان چنين استنباط كرد كه ارتفاع بر تركيب و تنوع گياهي تأثيرگذار است.نتيجه‌گيري: به‌طور‌كلي مي‌توان گفت، وضعيت تركيب و تنوع گونه‌اي در مراتع جنوب‌شرقي سبلان براساس شاخص‌هاي تنوع و يكنواختي، مراتعي داراي شرايط تنوع متوسط و رو به پايين است، كه نشان‌دهنده شدت تخريب در كل عرصه‌هاي مورد بررسي است، احتمالاً عامل تخريب در ارتفاعات پايين‌تر تأثير چراي دام‌ها و نيز اثر فعاليتهاي گردشگري و پيست اسكي آلوارس بوده و علل تخريب در ارتفاعات بالاتر از 3600 متر، لگدكوبي گياهان توسط كوهنوردان و در‌نتيجه از بين رفتن گونه‌هاي گياهي باشد و به‌طور‌كلي دليل اصلي پايين بودن تنوع در ارتفاعات بالا نيز به نظر مي‌رسد، كاهش دما و شرايط سخت رويش گياهان باشد.