مطالعه پارامترهاي مؤثر بر پراكنش Tortrix viridana L. در جنگل‌هاي بلوط مريوان

سابقه و هدف: بلوط يك گونه رايج و يكي از مهمترين گونه‌ها در جنگل‌هاي زاگرس ايران است. جنگل‌هاي زاگرس نقش مهم و مؤثري در تأمين آب، حفظ خاك و تعديل آب‌و‌هواي كشور دارد. متأسفانه بخش قابل‌توجهي از آن جنگل‌ها از زوال بلوط رنج مي‌برند. جنگل‌هاي زاگرس تقريباً 40 درصد از پوشش جنگلي ايران را دربرمي‌گيرد كه به‌ويژه در دو دهه اخير جمعيت درختان بلوط (Quercus sp.) عمدتاً به‌دليل خشك‌سالي، بيماري‌ها و حشرات آفت كاهش يافته است. يكي از آفات مهم در جنگل‌هاي غربي بلوط، پروانه جوانه‌خوار بلوط Tortrix viridana L., (Lep.: Tortricidae) است كه از برگ‌هاي بلوط به‌عنوان ميزبان اصلي تغذيه مي‌كند.مواد و روش‌ها : اين تحقيق با هدف ارزيابي و پيش‌بيني ميزان خسارت پروانه جوانه‌خوار بلوط در جنگل‌هاي بلوط با استفاده از روش‌هاي سنجش از دور و GIS از طريق تحليل رگرسيوني نسبت‌هاي باقي‌مانده شاخ‌و‌برگ بلوط در نقاط نمونه‌برداري با شاخص‌هاي پوشش گياهي داده‌هاي ماهواره سنتيل-2 در طول يكسال بررسي شد. پايش ميداني از 27 آوريل 2020 (8 ارديبهشت 1399) تا 14 مي 2020 (25 ارديبهشت 1399) انجام شد. بدين منظور در يك مسير، با عرض دو كيلومتر، در طول مسير شهرستان سروآباد تا مرز باشماق با استفاده از نرم‌افزار GIS، از تعداد 100 مكان به‌صورت تصادفي نمونه‌برداري شد. در هر مكان نمونه‌برداري، چهار درخت در چهار جهت اصلي جغرافيايي (به‌منظور كاهش تأثير جهت جغرافيايي بر پراكنش جمعيت T. viridana) انتخاب گرديد. سپس چهار شاخه (به طول حدود 100 سانتي‌متر) به‌صورت تصادفي به‌عنوان واحد نمونه‌برداري با دقت قطع شد و تعداد لاروهاي سن پنجم جوانه‌خوار بلوط شمارش شدند. سپس همبستگي بين تعداد آفت و پارامترهاي ميزان ارتفاع، شيب، فاصله از جاده، فاصله از رودخانه، فاصله از مناطق مسكوني، شاخص NDVI و شاخص دريافت نور با استفاده از آزمون‌هاي آماري شامل آزمون همبستگي پيرسون و رگرسيون خطي چندگانه بررسي شدند. بررسي نرمال بودن داده‌ها با استفاده از آزمون آماري كولموگروف- اسميرنوف انجام شد. داده‌ها با استفاده از SPSS نسخه 26 تحليل شدند.نتايج و يافته‌ها: نتايج تحليل همبستگي پيرسون بين متغيرهاي يادشده و جمعيت آفت جوانه‌خوار بلوط نشان داد، جمعيت آفت بيشترين و كمترين همبستگي را به‌ترتيب با ارتفاع (0.651=r) و شيب (0.015-=r) دارد. بر‌اساس رگرسيون خطي چندگانه، متغير ارتفاع بالاترين ضريب همبستگي را با جمعيت آفت داشت. همچنين، شاخص دريافت نور، NDVI و فاصله از آبراهه‌ها به‌ترتيب با همبستگي قوي تا ضعيف رتبه‌بندي شدند. نتايج نشان داد، رابطه بين زاويه شيب و تراكم پوشش گياهي نيز معنادار (P= 0.032، r= 0.214) بوده است. با توجه به نقشه شدت پراكنش آفت پروانه جوانه‌خوار بلوط كه با استفاده از رابطه رگرسيون خطي چندگانه به دست آمده است نشان داد، بيشترين پراكنش آفت پروانه جوانه‌خوار بلوط در جنوب‌غربي شهر سروآباد مشاهده شد.نتيجه‌گيري: بر پايه نتايج به‌دست‌آمده، واضح است كه NDVI براي جداسازي ميزان مختلف جمعيت شاخص مناسبي است. به‌علاوه، مي‌توان نتيجه گرفت كه جمعيت پروانه جوانه‌خوار بلوط در ارتفاعات بالا و تراكم بالاي درختان بيشتر است. با در دسترس بودن مدل‌هاي جمعيتي، مي‌توان اقدام به محدود نمودن پراكندگي T. viridana كرد، زيرا با تشخيص زودهنگام گسترش و پراكنش اين آفت، مي‌توان به نحو مؤثرتري كنترل را انجام داد.