گزارش قارچ Biscogniauxia nummularia بعنوان بيمارگر شانكر زغالي راش (Fagus orientalis) از ايران

سابقه و هدف: درختان راش بومي جنگل‌هاي شمال ايران (Fagus orientalis Lipsky) يكي از با ارزش‌ترين گونه‌هاي جنگلي محسوب مي‌شوند. راشستان‌هاي شمال ايران جزء جنگل‌هاي بسيار ارزشمند پهن‌برگ سبز تابستانه واقع در نيم‌كره شمالي هستند، زيرا از طرفي اين راشستان‌ها با زادآوري طبيعي بوجود آمده‌اند و از طرف ديگر با توجه به اينكه مربوط به دوران سوم زمين‌شناسي مي‌باشند، جزء جنگل‌هاي كهن كره زمين به شمار مي‌آيند. قارچ Biscogniauxia nummularia (Bull.) Kuntze قارچي با ماهيت اندوفيتي است كه در شرايط مطلوب بعنوان قارچي بيمارگر عمل نموده و باعث ايجاد شانكر نواري (كه معمولا تحت عنوان شانكر زغالي شناخته مي‌شود) در گونه‌هاي راش مي‌گردد. بيماري‌ در درختان متاثر از تنش ايجاد مي‌شود و بويژه دماهاي گرم و خشكسالي‌هاي طولاني تابستان شرايطي مطلوب براي ايجاد بيمارگري در قارچ مذكور است.مواد و روش‌ها: طي بازديدهاي ميداني از راشستان‌هاي منطقه سنگده استان مازندران، درختان راش داراي علائم شديد شانكر زغالي، مشاهده شد. علائم بيماري به صورت لكه‌هاي گرد تا نواري سياه رنگ برروي تنه و شاخه‌ها، هم‌چنين خشكيدگي و سرشكستگي در درختان راش منطقه قابل رويت بود. نمونه‌هاي متعدد از نسوج آلوده درختان جمع‌آوري و به آزمايشگاه منتقل شد. اسلايدهاي ميكروسكوپي از استروماي قارچي مستقر شده روي پوست درخت، تهيه و بر اساس كليدهاي معتبر شناسايي، مورد مشاهدات ميكروسكوپي قرار گرفت. همچنين نمونه‌ها بر روي محيط كشت سيب‌زميني دكستروز آگار كشت شده و عامل بيماري‌زا پس از خالص‌سازي با تكنيك‌هاي نوك ريسه و تك اسپور، با استفاده از بررسي‌هاي ميكروسكوپي و صفات مورفولوژيكي شناسايي شد.نتايج و يافته‌ها: نتايج بررسي‌ها نشان داد قارچ عامل بيماري  Biscogniauxia nummulariaبوده كه باعث خسارت شديد به درختان راش شده و پيش از اين در بسياري از كشورهاي اروپايي به عنوان عامل شانكر زغالي راش شناسايي شده‌ است. اين گونه قارچي با داشتن برخي خصوصيات ريخت‌شناسي ويژه شامل داشتن استروماي نامسطح، دهانه پرتيس (Ostiole) تقريبا هم سطح با استروما و داراي پرز يا كرك، و آبي شدن نوك آسك در معرف‌هاي يدين و ملزر، شناسايي و از ساير گونه‌هاي نزديك، تفكيك شد. بر اساس نتايج اين تحقيق، اين اولين گزارش از قارچ B. nummularia به عنوان عامل بيماري شانكر زغالي راش از ايران است. اين قارچ بيشتر چرخه زندگي خود را به صورت اندوفيتي سپري كرده و تحت شرايط محيطي نامطلوب و بويژه تنش خشكي، از فيزيولوژي تغيير يافته ميزبان بهره برده، به بافت ميزبان حمله مي‌كند و شانكرهايي روي تنه و شاخه ايجاد نموده، در درختان راش بالغ نيز منجر به پوسيدگي چوب مي‌شود.نتيجه‌گيري: ارتباط مستقيم ميان پيامدهاي تغييرات اقليمي بويژه تنش آبي و دمايي در ميزبان و توسعه پاتوژن‌هاي جنگلي در مورد چندين قارچ بيمارگر مهم و كليدي از جمله قارچ B. nummularia توسط محققين مختلف در دنيا گزارش شده و مشخص شده است تنش‌هاي محيطي نقش مهمي در توسعه و شدت بيماري‌ حاصل از اين قارچ روي درختان راش در نقاط مختلف دنيا دارد. در اين ميان، بعنوان يكي از الزامات مديريت بيماري، شناسايي ويژگي‌هاي فنوتيپي و ژنوتيپي جمعيت‌هاي اين قارچ در كشور و شناسايي پراكنش و فراواني بيماري مي‌باشد كه مي‌تواند در گزينش استراتژي‌هاي مديريت آن نيز بسيار مفيد باشد. از سوي ديگر، با توجه به پيش‌بيني تغييرات نامطلوب اقليمي پيشرونده در آينده كه عامل مهم توسعه بيماري محسوب مي‌شوند، نظارت مداوم بر تغييرات جاري در رويشگاه‌هاي طبيعي راش بايد در برنامه‌‌هاي پايش اكوسيستم‌هاي جنگلي به منظور پيش‌بيني تغييرات آتي، پيامدهاي اكوسيستمي احتمالي و به عنوان بخشي جدايي ناپذير از مديريت پايدار جنگل گنجانده شود.سابقه و هدف: درختان راش بومي جنگل‌هاي شمال ايران (Fagus orientalis Lipsky) يكي از با ارزش‌ترين گونه‌هاي جنگلي محسوب مي‌شوند. راشستان‌هاي شمال ايران جزء جنگل‌هاي بسيار ارزشمند پهن‌برگ سبز تابستانه واقع در نيم‌كره شمالي هستند، زيرا از طرفي اين راشستان‌ها با زادآوري طبيعي بوجود آمده‌اند و از طرف ديگر با توجه به اينكه مربوط به دوران سوم زمين‌شناسي مي‌باشند، جزء جنگل‌هاي كهن كره زمين به شمار مي‌آيند. قارچ Biscogniauxia nummularia (Bull.) Kuntze قارچي با ماهيت اندوفيتي است كه در شرايط مطلوب بعنوان قارچي بيمارگر عمل نموده و باعث ايجاد شانكر نواري (كه معمولا تحت عنوان شانكر زغالي شناخته مي‌شود) در گونه‌هاي راش مي‌گردد. بيماري‌ در درختان متاثر از تنش ايجاد مي‌شود و بويژه دماهاي گرم و خشكسالي‌هاي طولاني تابستان شرايطي مطلوب براي ايجاد بيمارگري در قارچ مذكور است.مواد و روش‌ها: طي بازديدهاي ميداني از راشستان‌هاي منطقه سنگده استان مازندران، درختان راش داراي علائم شديد شانكر زغالي، مشاهده شد. علائم بيماري به صورت لكه‌هاي گرد تا نواري سياه رنگ برروي تنه و شاخه‌ها، هم‌چنين خشكيدگي و سرشكستگي در درختان راش منطقه قابل رويت بود. نمونه‌هاي متعدد از نسوج آلوده درختان جمع‌آوري و به آزمايشگاه منتقل شد. اسلايدهاي ميكروسكوپي از استروماي قارچي مستقر شده روي پوست درخت، تهيه و بر اساس كليدهاي معتبر شناسايي، مورد مشاهدات ميكروسكوپي قرار گرفت. همچنين نمونه‌ها بر روي محيط كشت سيب‌زميني دكستروز آگار كشت شده و عامل بيماري‌زا پس از خالص‌سازي با تكنيك‌هاي نوك ريسه و تك اسپور، با استفاده از بررسي‌هاي ميكروسكوپي و صفات مورفولوژيكي شناسايي شد.نتايج و يافته‌ها: نتايج بررسي‌ها نشان داد قارچ عامل بيماري  Biscogniauxia nummulariaبوده كه باعث خسارت شديد به درختان راش شده و پيش از اين در بسياري از كشورهاي اروپايي به عنوان عامل شانكر زغالي راش شناسايي شده‌ است. اين گونه قارچي با داشتن برخي خصوصيات ريخت‌شناسي ويژه شامل داشتن استروماي نامسطح، دهانه پرتيس (Ostiole) تقريبا هم سطح با استروما و داراي پرز يا كرك، و آبي شدن نوك آسك در معرف‌هاي يدين و ملزر، شناسايي و از ساير گونه‌هاي نزديك، تفكيك شد. بر اساس نتايج اين تحقيق، اين اولين گزارش از قارچ B. nummularia به عنوان عامل بيماري شانكر زغالي راش از ايران است. اين قارچ بيشتر چرخه زندگي خود را به صورت اندوفيتي سپري كرده و تحت شرايط محيطي نامطلوب و بويژه تنش خشكي، از فيزيولوژي تغيير يافته ميزبان بهره برده، به بافت ميزبان حمله مي‌كند و شانكرهايي روي تنه و شاخه ايجاد نموده، در درختان راش بالغ نيز منجر به پوسيدگي چوب مي‌شود.نتيجه‌گيري: ارتباط مستقيم ميان پيامدهاي تغييرات اقليمي بويژه تنش آبي و دمايي در ميزبان و توسعه پاتوژن‌هاي جنگلي در مورد چندين قارچ بيمارگر مهم و كليدي از جمله قارچ B. nummularia توسط محققين مختلف در دنيا گزارش شده و مشخص شده است تنش‌هاي محيطي نقش مهمي در توسعه و شدت بيماري‌ حاصل از اين قارچ روي درختان راش در نقاط مختلف دنيا دارد. در اين ميان، بعنوان يكي از الزامات مديريت بيماري، شناسايي ويژگي‌هاي فنوتيپي و ژنوتيپي جمعيت‌هاي اين قارچ در كشور و شناسايي پراكنش و فراواني بيماري مي‌باشد كه مي‌تواند در گزينش استراتژي‌هاي مديريت آن نيز بسيار مفيد باشد. از سوي ديگر، با توجه به پيش‌بيني تغييرات نامطلوب اقليمي پيشرونده در آينده كه عامل مهم توسعه بيماري محسوب مي‌شوند، نظارت مداوم بر تغييرات جاري در رويشگاه‌هاي طبيعي راش بايد در برنامه‌‌هاي پايش اكوسيستم‌هاي جنگلي به منظور پيش‌بيني تغييرات آتي، پيامدهاي اكوسيستمي احتمالي و به عنوان بخشي جدايي ناپذير از مديريت پايدار جنگل گنجانده شود.