قرآن و آموزه «استعاذه»؛ چالشي پيش‌روي نظريه «تكثر معنا»

قرآن به عنوان متن و كلام الهي، داراي اعجاز تأثيري و از جهت «لفظ» و «معنا»، امري وحياني است. از طرفي خدا به پيامبر (ص) هنگام قرائت قرآن، امر(ندبي) به «استعاذه» نموده است. از ديگر سو، «تكثر معنا» به عنوان يك نظريه معنايي در خصوص متون ديني و به‌طور خاص قرآن مطرح است. نوشتار حاضر به شيوه‌اي تحليلي، بر اساس جدول تحليل محتوا و ابزار كتابخانه‌اي، نظريه‌ي «تكثر معنا» را بر پايه اثر وجودي و كاركردي آموزه «استعاذه» پيش از قرائت قرآن مورد نقد قرار داده است. قرآن، در موارد مختلفي، امر به «استعاذه» نموده است. طبق بررسي‌هاي انجام شده، بالاترين فراواني از جهت «مستعاذه منه»، به «شيطان» تعلق دارد. «صيانت و نفي سلطه شيطان»، «پيشگيري از لغزش در تلاوت و اشتباه در تفسير» و همچنين «درمان رواني و معرفتي» از آثار وجودي و كاركردي عمده «استعاذه» است. توجه صرف به ظواهر لفظ، عبارت و جمله‌هاي متن، سهيم بودن تصورات ذهني و عدم نياز به كشف و اهميت «مراد مؤلف» در فهم متن از جمله مفاد نظريه‌هاي معنايي است كه موجب «تكثر معنا» در فهم متون مي‌شود. با نظري به دلائلي چون؛ يك: «وحياني بودن لفظ و معنا در قرآن»، دو: «تأكيد به استعاذه پيش از قرائت قرآن» و سه: «كاركردهاي سه‌گانه استعاذه قرائت»، «تكثر معنا» در قرآن با چالش مواجه مي‌شود. بنابراين بايد به آموزه «استعاذه» به عنوان راهبرد عملي قرآني و دژ محكم در راستاي «فهم صحيح قرآن» و پيشگيري از «تكثر معنا» بهره برد.