مروري نظام مند بر ادبيات نظري رابطه قابليت دسترسي و عدالت فضايي

عدالت فضايي در دو رويكرد اصلي توزيع فضايي و فرايندهاي تصميم‌سازي دنبال مي‌شود، در رويكرد اول بيشترين مساله‌اي كه در ساليان اخير مورد توجه پژوهشگران بوده، دسترسي به حمل‌ونقل مي‌باشد. قابليت دسترسي مفهومي بسيار مهم با تعاريف، اندازه‌گيري‌ها و معيارهاي ارزيابي متنوعي است؛ زيرا، پيامدهاي حمل‌ونقل و ساير ابعاد برنامه‌ريزي را همانند محوري به يكديگر وصل مي‌كند. چندبعدي بودن قابليت دسترسي خود نشان از پيچيدگي مفهوم آن دارد و از سوي ديگر نيز مفهوم‌پردازي رابطه آن با عدالت فضايي را پيچيده‌تر مي‌كند. اما تاكيدات لازم به مباني نظري و فلسفي رويكردهاي نظري خيلي مورد توجه پژوهش‌گران نبوده است. اين امر سبب ايجاد دو نوع مساله شده است: تخصص‌گرايي افراطي و كم‌توجهي به بين رشته‌اي بودن رابطه عدالت و قابليت دسترسي و يا ساده‌انگاري بيش از حد با ديدگاه باينري به مقوله‌ي قابليت دسترسي.در دوره اول دسترسي از طريق مفهوم شموليت اجتماعي با عدالت مرتبط مي‌شود اما در دوره دوم با طرح عدالت افقي و عمودي در رويكرد محتوايي به توزيع زيرساخت‌ها مي‌پردازند و در نهايت در دوره سوم با طرح انتقادهايي به مباني فلسفي رويكرد محتوايي، رويكرد رويه‌اي شكل مي‌گيرد. اصول مورد توجه رويكرد محتوايي را مي‌توان شامل: فايده‌گرايي، برابرگرايي، اصل رالزي، كف حداقلي، بازه حداكثري و سهم‌هاي برابر دانست؛ درحالي‌كه مارتنس در نظريه‌اش اصول نياز، بيشينه‌سازي بيشنه و بسندگي را مورد توجه قرار مي‌دهد. در رويكرد محتوايي اولين چالش، ظرفيت بسنده نظام حمل‌ونقل است كه به دليل دو مولفه مساله‌مند پيش‌بيني تقاضا و تحليل هزينه فايده در اين رويكرد سبب غلبه تحرك‌محوري مي‌شود به همين دليل غلي‌رغم تلاش‌هاي نظري، قابليت دسترسي همچنان محور اصلي نيست.با جمع‌بندي اين دو رويكرد مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه قابليت دسترسي به عنوان هدفي براي سنجش عدالت فضايي است كه از طريق ابزارهاي قابليت اتصال، مجاورت و تحرك سنجيده مي‌شود.