استخراج پيشران هاي شهر اسلامي به روش تحليل پديدارشناسي تفسيري يا IPA

بيان مسئله: با توجه به حجم عظيم مطالعات انجام يافته در زمينه شهر اسلامي طي يكصد سال اخير، تعداد، تنوع و گاهي تناقض و تشتت نتايج حاصل از اين مطالعات از يك طرف و لزوم پاسخگويي صحيح به سوالات بي پاسخ موجود در اين زمينه از طرف ديگر و همچنين ضرورت اقدام اصولي در راستاي تدوين مباني نظري شهر اسلامي، اهميت اين تحقيق مي‌تواند اهتمامي در تبيين مفهوم شهر اسلامي تلقي گردد. پذيرش اين مسأله كه وجود مساجد، گنبدها و مناره‌ها در بافت يك شهر نمي‌تواند به معناي اسلامي بودن آن شهر باشد، اين امر را بديهي مي‌سازد كه بايد در عناصر و مؤلفه‌هاي ديگري كه نه تنها كالبد، بلكه روح و هويت شهرها را مي‌سازند به دنبال نشانه‌هايي از زيست مسلمانان و الگوهاي يك شهر اسلامي بود.هدف: اين پژوهش به استخراج پيشران‌هاي شهر اسلامي از منابع معتبر فقهي(قرآن و نهج البلاغه) مي‌پردازد.روش: تحقيق حاضر از نوع اكتشافي و به روش كيفي انجام شده است. اين پژوهش با بررسي اسناد و متون مرتبط(قرآن و نهج البلاغه)، از طريق تحليل پديدارشناسي تفسيري به دنبال يافتن  پيشران‌هاي شهر اسلامي مي‌باشد. چنين رويكرد تفسيري، شامل 4 مرحله مي‌باشد. در مرحله اول و دوم از تحليل، مضامين مرتبط با شهر اسلامي مشخص گرديد. سومين مرحله، ساختار دادن به تحليل است. فهرست مضاميني كه در مرحله دوم به دست آمده دوباره مورد بررسي قرار گرفته و خوشه‌هاي معنايي پژوهش از طريق  انتزاع، زير مجموعه بودن، قطب‌بندي و شمارش تشكيل شد. در مرحله آخر از پديدارشناسي تفسيري، با بررسي دوباره مضامين كلي شهر اسلامي و خوشه‌هاي معنايي مرتبط با آن، پيشران‌هاي اصلي شهر اسلامي استخراج گرديد.يافته‌ها: نتايج بدست آمده از پژوهش، پيشران‌هاي شهر اسلامي را در 3 دسته ي توحيد، عدالت و امنيت قرار مي‌دهد. بر اساس آموزه‌هاي قرآن و نهج البلاغه، توحيد و وحدت در قالب سرمايه اجتماعي و حكمراني معنوي و اسلامي، عدالت در قالب اقتصاد سالم، انفاق، حقوق شهروندي و تعادل در سبك زندگي و امنيت در قالب امنيت اجتماعي، اقتصادي، كالبدي و زيست محيطي در شهر اسلامي تحقق پيدا مي‌كنند.نتيجه گيري: توحيد به عنوان اولين پيشران، كليدواژه‌اي اساسي در تحقق مكتب اسلامي و ويژگي بارز در چهره شهرهاي اسلامي و ساكنان آن است. بسط مفهومي توحيد كه بتواند به تحقق شهر اسلامي به سهم خود منجر شود مطابق با آثار مرجع اسلامي از طريق سرمايه اجتماعي و تحقق حكمراني خوب معنوي شكل مي‌يابد. دومين پيشران شناسايي شده توسط پژوهش حاضر براي تبيين ويژگي‌هاي شهر اسلامي، عدالت مي‌باشد. جداي از دين اسلام و تاكيد همواره آن بر تحقق اصل عدالت بين مسلمانان و توصيه به تحقق آن؛ عدالت كليد واژه اساسي و هدف اصلي تمام رويكردها و نظريه ها براي تحقق يك شهر زيست پذير و انسان مدار مي باشد. امنيت به عنوان اساس وجود هر پهنه سكونتگاهي و ادامه يافتن روند و جريان زندگي و توسعه، سومين پيشران استخراج شده جهت تحقق شهر اسلامي مي‌باشد. در واقع شهر امن اسلامي يكي از ساخت‌هاي عيني مفهوم شهر اسلامي است و تحقق ايده هاي اسلامي و هر ايده آرمان خواهانه و عدالت گرايانه در سايه امنيت است كه نمود مي‌يابد.