بررسي تطبيقي ـ انتقادي مبنا و روند تهيه طرح هاي جامع؛ استراتژيك و ساختاري ـ راهبردي

بيان مسئله: عدم بررسي دقيق ماهوي طرح‌هاي جامع و ساختاري ـ راهبردي و عدم اشراف بر ميزان ظرفيت آن‌ها در ساماندهي بهينه شهرهاي كشور و عدم توجه دقيق به طرح‌هاي مطلوبي چون استراتژيك در راه نيل به شهرسازي پايدار خلل ايجاد كرده است. از طرفي برخي طرح‌ها علي رغم اينكه داعيه نوين بودن دارند، عملاً چيزي جز روكشي نو بر همان طرح‌هاي كهنه نيستند، طرح‌هايي كه (مشخصاً طرح ساختاري ـ راهبردي) خود سدي در راه تهيه طرح‌هايي حقيقتاً نوين و مطلوب هم بشمار مي روند. هدف: مقاله حاضر كوشيده ضمن تبيين طرح‌هاي جامع؛ استراتژيك و البته ساختاري ـ راهبردي و روند تهيه اين سه طرح، در مطالعه اي تحليلي ـ تطبيقي اين سه طرح را مورد مقايسه قرار دهد. روش: مقاله حاضر از نوع تحقيقات بنيادي ـ كاربردي و توسعه اي محسوب مي شود و روش توصيفي و تطبيقي ـ تحليلي را براي دستيابي به اهداف خود مدنظر قرار داده است. مشخصاً تحقيق در قالب رويكردي تحليلي و توصيفي، ابتدا با مطالعه سه طرح جامع؛ استراتژيك و ساختاري ـ راهبردي آغازشده و با يك بررسي مفصل اسنادي، مقدمات ايده شكل مي گيرد. سپس با بررسي تحليلي طرح‌ها (تحليل محتوا) و طي يك بررسي تطبيقي، شاخص‌ها و داده ها و نيز اصول و اهداف اصلي طرح‌ها استخراج‌شده، مقايسه مي گردند. يافته‌ها: طرح جامع طرحي است كالبدمحور در تلاش براي پيش بيني آينده بر مبناي گذشته و مبشر تفكري بالا به پايين و با روند تهيه اي خطي كه مقوله ارزيابي در آن تقريباً مغفول مانده، اما طرح استراتژيك طرحي است منعطف، همه جانبه با روند تهيه اي چرخه اي كه مقوله ارزيابي از اركان غيرقابل‌تفكيكش محسوب مي شود. طرح ساختاري ـ راهبردي نيز با وجود داعيه نوين بودن، طرحي است تلفيقي و به بياني ملغمه اي از سه طرح جامع، استراتژيك و ساختاري. روند تهيه آن‌هم با مطالعات وضع موجود شروع، با تهيه بخشي به نام برنامه راهبردي يا استراتژيك (كه كاملاً منفك از كل طرح است) ادامه و با برنامه ريزي ساختاري به پايان مي رسد. طرحي با ادعاي داشتن روندي حلزوني (روند چرخه اي)، درحالي‌كه مقوله ارزيابي در آن به نحوي كلي و به‌دوراز قابليت اجرا مطرح‌شده است. نتيجه گيري: ادامه تهيه طرح جامع به شكل كنوني و حتي در شكل اصلاح شده خود، نيز دل‌خوش نمودن به تهيه طرح‌هايي به‌اصطلاح نوين (طرح ساختاري ـ راهبردي) كه چيز چندان فراتري از طرح‌هاي سنتي پيشين نيستند، قادر به مرتفع ساختن مشكلات مزمن شهرهاي كشور نيست و ناگزير بايد به تهيه و اجراي طرح‌هايي مناسب‌تر و راهگشاتر، مشخصاً طرح استراتژيك (پس از تحقق پيش‌شرط‌هايي) اقدام نمود.