سيماي آذربايجان در شعر مشروطه

از مهم‌ترين تحولات شعر فارسي بعد از انقلاب مشروطه توجه به مسائل سياسي اجتماعي كشور است. شاعران مشروطه‌خواه، همگام با تحولات جامعه، شعر را در خدمت مشروطه و انعكاس حوداث اجتماعي قرار دادند. يكي از پرتكرارترين مضامين نيز توصيف قيام مردم آذربايجان به سرداري ستارخان عليه محمدعلي قاجار است كه در ادبيات مشروطه جايگاه ويژه دارد. ستارخان، بر پايه عقيده مردم‌داري مبارزه را آغاز كرد و همراهان او نيز بر پايه منش جوانمردي و مبارزه با ظالمان و بيگانگان به پا خاستند و با سخت‌ترين مبارزه، مقاومت، تحمل قحطي، شكنجه، اهانت و توهين قيام را ادامه دادند. مهمترين عملكرد ستار اين بود كه در جريان لشكركشي دولت قاجار به تبريز، يازده ماه شهر را نگه داشت و در مقابل هرگونه متجاوزي جنگيد. بعد از ستارخان نيز محمد خياباني عليه حكومت قاجار قيام كرد. حوادث تبريز و مقاومت ستار از ديد شاعران دور نماند. شاعران برجسته از جمله محمدتقي بهار، عارف قزويني، اديب‌الممالك فراهاني، وحيد دستگردي، ميرزاده عشقي، نسيم شمال، فرخي يزدي از شاعران اين دوره هستند كه به مسائل آذربايجان توجه كرده‌اند. در اين مقاله با مطالعه كتابخانه‌اي سيماي آذربايجان در اشعار آنها بررسي شده است. نتايج بررسي نشان مي‌دهد: شعرشان بازگويي غيرمستقيم وقايع آن دوران است، محوريت اشعار پيرامون وصف قيام آذربايجان، مقابله ستارخان با حكومت قاجار و دولت روس، نكوهش استبداد محمدعلي شاه، وصف فجايع روسيه در تبريز، قحطي تبريز، نكوهش عثماني و انگليس، ستايش مقاومت مردمي، وصف مبارزان ملي و همدردي با مردم آذربايجان مي‌باشد.