واكاوي شخصيت سيمرغ در شاهنامه و منطق‌الطير بر پايه نظريه ذهنيت اسطوره‌اي

سيمرغ يكي از باشندگان اسطوره‌اي است كه در ادبيات فارسي حضوري گسترده دارد. طبق نظريات لوي-برول، قانون آميختگي بر ذهنيت اسطوره‌اي حكمفرماست و اين ذهنيت گاه عِلّيت را ناديده مي‌گيرد. در ذهنيت اسطوره‌اي حيوان توتمي حافظ اعضاي گروه خود نيز هست. در اين پژوهش كوشيده‌ايم با تكيه بر مطالعات كتاب‌خانه‌اي و اسنادي و بهره‌گيري از روش تحليل محتوا و استفاده از نظريه‌ لوي-برول به تحليل ويژگي‌هاي اسطوره‌اي سيمرغ در شاهنامه فردوسي و منطق‌الطير عطار بپردازيم. سپس شخصيت اين مرغ اسطوره‌اي را در اين دو اثر ادبي مقايسه كرده‌ايم. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد شخصيت سيمرغ برآمده از ذهنيت اسطوره‌اي است. در شاهنامه اين پرنده بر كوهي مقدس كنام دارد، نياي توتمي زال است، به كمك پر خود از خاندان وي مراقبت مي‌كند، عِلّيت را معلق مي‌كند، جادوپزشك است و قدرت پيش‌گويي دارد. در منطق‌الطير نيز بر قاف منزل دارد، پر وي مايه تفأل است و داراي فرّه است. تفاوت سيمرغ فردوسي و عطار در ميزان آميختگي اين مرغ با اعضاي گروه است؛ برخلاف شاهنامه كه در آن آميختگي زال و سيمرغ سبب محوشدن زال نمي‌شود، در منطق‌الطير مي‌بينيم كه پرندگان در سيمرغ محو مي‌شوند. هر چند ذهنيت اسطوره‌اي در شاهنامه پررنگ‌تر است اما قانون آميختگي در داستان عطار نقشي فراگيرتر دارد.