عارف سياسي در فيلمنامۀ «روز واقعۀ» بهرام بيضايي

بهرام بيضايي هنرمندي است كه در برخي از آثار او عرفان ايراني، نمودهايي دارد كه البته به نظر مي‌رسد عرفان در آثار وي، نمودي از خيال‌انديشي ايراني است و سياست، زيرساخت اصلي اين‌گونه آثار او به شمار مي‌رود. انديشمندان ايراني، رويكردهاي متفاوتي نسبت به عرفان دارند. آنان سه وجه: 1. نفي ارتباط بين عرفان و سياست 2. تأثير مثبت عرفان بر سياست مطابق ديدگاه‌هاي جهان مدرن 3. پيوند عرفان اسلامي با انديشه‌هاي سياسي را معرفي كرده‌اند كه نشان از نسبت عرفان و سياست دارد. نمود هنري سياست از طريق خيال‌انديشي عرفاني با توجه به ساحت متناقض‌نماي اين دو موضوع، كاري بس دشوار است؛ اما بهرام بيضايي، عارف خاص خود را در هيئت فردي سياسي به تصوير كشيده است. در پژوهش پيش رو كوشيده‌ايم به روش تحليل محتوا و با تكيه بر مطالعۀ كتابخانه‌اي و اسنادي و كاربست چارچوب‌هاي نظري موجود در عرفان ايراني اسلامي، به‌خصوص اسفار اربعۀ ملاصدرا و نيز رويكرد ويتفوگل به استبداد شرقي، متن فيلمنامۀ «روز واقعه» را به عنوان مطالعۀ موردي تحليل كنيم. نتايج پژوهش، بيانگر آن است كه بهرام بيضايي در اين اثر نمايشي با بهره‌گيري از عرفان و اسطوره، سلوك عارف را در پيوند با اقتصاد آبسالار شرق نشان داده است و شخصيت عارف در اين اثر، وجه سياسي غالب دارد. همچنين اسفار اربعۀ شبلي و گذر از هفت‌خان عرفاني، در واقع دستمايه‌اي براي آگاهي سياسي و روشنگري در جامعه است.