سلطان علم: بازتاب رابطه علم‌پروري و مشروعيت حاكمان در ادبيات اندرزي ايران دوران اسلامي تا قرن هفتم هجري

اين مقاله در پي ارائه الگوي تبييني فراشخصي براي توضيح رابطه حاكمان با دانشوران علوم طبيعي در ايران سده هاي نخست و ميانه اسلامي است. مدعاي مقاله اين است كه همانند علوم ديني، با در نظر گرفتن مفهوم مشروعيت كه خرده نظام سياسي را با خرده نظام هاي فرهنگي-اجتماعي جامعه اسلامي مرتبط مي كند، مي توان تبييني ساختاري براي توضيح رابطه حمايتي حاكمان مسلمان و دانشوران علوم غيرديني ارائه كرد. تحليل مضامين ادبيات اندرزي ايران دوران اسلامي تا هجوم مغولان نشان مي دهد كسب علم، حمايت از دانشمندان، ترويج علم از فضايل اخلاقي لازم براي اهل قدرت و حكومت معرفي مي شود. به نظر مي رسد همبستگي حقيقت با توانايي و دانايي در جهان بيني فرهنگي و مناسبات اجتماعي اسلامي باعث شكل گيري فضيلت اخلاقي علم آموزي شد. فضيلتي كه باعث تغيير جايگاه اجتماعي سياسي دانشوران و حاكمان مي گرديد. در نتيجه در اخلاق سياسي، حمايت از علم به عنوان فضيلت، مشروعيت قدرت حاكمان را در ميان خواص و عوام جامعه ارتقا مي داد. علوم طبيعي »نافع و شريف « و دانشوران آن نيز در پيوستگي و گاه رقابت با علوم شرعي از اين منظر مورد حمايت حاكمان مسلمان قرار مي گرفتند.