بازتعريف خصايص صوري هنر شيعي و جستار آن در چهار نمونه از ضريح‌پوش‌هاي حرم مطهر رضوي (متعلق به ضريح فولادي شاه سلطان حسين صفوي)

هنر شيعي، به عنوان يكي از نحله ‌هاي هنر اسلامي، «زيباييِ» مبتني بر وحدت ذاتي و صوري را مورد توجه قرار مي‌ دهد و در اين مسير از برخي عناصر مؤثر در تركيب تجسمي همچون تكرار، نظم، الگوسازي، تعادل، توازن و تناسب به صورت خاص بهره مي ‌گيرد تا به تبيين مفاهيم نمادين و استعاري متناسب با كاركرد خود بپردازد. هنري كه براي بهبود فهم مخاطب، بر تاريخ فرهنگي تكيه مي ‌زند و به جهت پيروي از مباني ديني و عقيدتي از تجريد و انتزاع بهره مي ‌گيرد. با اين نگاه، هدف اين پژوهش آن است كه چگونگي بروز و ظهور اين اسلوب را در هنرهاي كاربردي شيعي و به طور خاص در روپوش ‌هاي ضريح فولادي حرم رضوي جستجو كند. اين ضريح در دورۀ متأخر صفوي و به سفارش شاه سلطان حسين ساخته شد و ضريح ‌پوش هاي قابل دسترسي آن، متعلق به ميانۀ عصر قاجارند. پرسش آنكه چگونه مي ‌توان برخي از مهم‌ ترين ويژگي ‌هاي صوري هنر شيعي را در ضريح‌ پوش هاي حرم رضوي بازيابي و تبيين نمود؟ جهت يكپارچگي بحث و رهايي از انقياد به مباحث تكنيكي، صرفاً چهار ثوب از ضريح ‌پوش هاي مخملين ضريح دوم حرم امام رضا (ع)، مورد مطالعه قرار گرفت. نتيجۀ اين پژوهش توسعه ‌اي به شيوۀ توصيفي ـ تحليلي و با استناد به مطالعات كتابخانه ‌اي و ميداني نشان داد كه خصايص بارز هنر شيعي در ضريح ‌پوش هاي مزبور، قابل اعاده است؛ ضمن آنكه به صورت خاص، نمادپردازي و تكيه به تاريخ فرهنگي از طريق تأكيد بر فضاي خالي، تكرار طرح محرابي در قالب قاب‌بندي‌هاي مكرر دوره‌ پوش و ضريح‌ پوش، مؤكدساختن نوارهاي دورگير با خطوط زيگزاگي، استفاده از كتيبه‌ نگاري، تأكيد بر اعداد مقدس و همين‌طور به ‌كارگيري نقش سرو به عنوان اصلي‌ ترين نقشمايۀ كاربردي تأمين مي‌ گردد.