هم‌عرضي رمان برۀ گمشدۀ راعي با سرشت متكثر مدرنيته

در گذار از جهان قديم به جهان جديد، بر مبناي دو انگارۀ «گسست» و «پيوست» دو روايت كلان شكل گرفت. انگارۀ گسست، جهان جديد را فرايند عقلاني شدن و گذار از سنت مي‌دانست؛ اما از دل آن سويه‌هايي ناسازگار همچون «رمانتيسم و نوستالژي و نيهيليسم» زاده شد كه ميل به رجعت داشتند و ايدۀ شكاف‌نايافتگي جهان قديم را ارج مي‌نهادند. انگارۀ پيوست نيز امتداد و گسترش سنت‌هاي الهياتي و فرهنگي در مدرنيته، و پيوستار آنها را برجسته مي‌كرد. با كنار هم نشاندن اين دو انگاره و سويه‌هاي مختلف آنها، سرشت متكثر و پاشان مدرنيته و تجربه‌هاي مختلف و متناقض آن را بهتر مي‌توان درك كرد. هرچند تكثر و تناقض‌هاي دروني مدرنيته را در مدرنيتۀ ايراني نيز مي‌توان يافت، اما بازنمايي آن را در داستان فارسي كمتر شاهد هستيم. رمان برۀ گمشدۀ راعي از هوشنگ گلشيري، برخلاف عمدۀ آثار داستاني سنت‌گريز يا سنت‌گراي دهۀ چهل و پنجاه، نمونه‌اي كم‌نظير از ادراك پاشان مدرنيته را عرضه مي‌دارد و حامل حداكثر آگاهي ممكن از اين مقوله در دهۀ پنجاه است. گلشيري در اين رمان در پي ستايش يا نفي جهان قديم و جهان جديد نيست بلكه روايتي انتقادي، توأمان و انديشمندانه از ديالكتيك جذب/ دفع گذشته و اكنون را عرضه مي‌دارد.