انگاره‌هاي معرفتي حقوق عمومي در نظريۀ عدالت قاضي عبدالجبار معتزلي

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر، طرحي بود كه بر اساس آن شايد بتوان از طريق بازسازي نگرش عقلاني در امور شرعي غير عبادي با رويكرد اعتزالي و توجه به مباني معرفتي كلام اسلامي، استلزامات حقوقي را در جوامع سياسي معاصر بيش از پيش فراهم آورد. روش: اين پژوهش با رويكرد توصيفي- تحليلي به موضوعات «عقلانيت» و «ارادۀ انسان» كه در نظريۀ عدالت متكلم برجستۀ معتزلي، قاضي عبدالجبار نقش اساسي دارند، پرداخته است. سپس با عنايت به حوزه‌هاي مشترك آن با برخي انگاره‌هاي حقوق عمومي، به تحليل داده‌هاي نظري اقدام شد. يافته‌ها: به نظر مي‌رسد از اين مدخل با تفسيري حقوقي از عناصر نظريۀ عدالت قاضي، راه براي زيستِ همساز احكام فقهي با برخي قواعد عرفيِ نظامهاي حقوقي معاصر هموارتر شد. نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش ضمن بازنمود چنين تحليلهايي نشان داد كه فهم اعتزالي از نظريۀ عدالت قاضي عبدالجبار از آن روي در حقوق عمومي نقش حياتي مي‌يابد كه عقل و اراده و كاركردي كه براي آنها در كلام قاضي منظور شده است، موجبات ايجاد الگويي اجرايي از اين نگرش عقلاني، براي تبيين مباني افعال و تنسيق حقوق و تكاليف افراد در نظامهاي حقوقي مدرن است تا براي رسيدن به جامعۀ سياسي مطلوب، راه براي التزام به مصوبات قانوني نظير ماليات، در كنار پيروي از احكام شريعت نظير خمس و زكات ميسّر شود.