معرفي و بررسي سنگ‌نوشته‌هاي نويافته به خط پهلوي در تيمرۀ گلپايگان

سنگ‌نگاره‌هاي تيمره، به‌عنوان يكي از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين مجموعۀ سنگ‌نگاره‌هاي ايران، محسوب مي‌شود. اين نقوش‌صخره‌اي بازتابي از محيط طبيعي و انسان و هم‌چنين نحوۀ تعامل دو طرفۀ انسان‌ها با خود و با محيط است. نشانه‌ها و علائم خطي، يكي از موضوعات ويژه برروي سنگ‌نگاره‌هاي تيمره است، كه سنگ‌نوشته‌هاي پهلوي ازجملۀ اين علائم خطي محسوب مي‌شود. در مجموعۀ سنگ‌نگاره‌هاي تيمرۀ گلپايگان، تاكنون 15نمونه سنگ‌نوشتۀ پهلوي شناسايي شده است كه بيشتر آن‌ها متعلق به اواخر دورۀ ساساني و اوايل دوران اسلامي است. در اين پژوهش براي نخستين‌بار، به معرفي شش سنگ‌نوشتۀ پهلوي نويافته در تيمره كه در بررسي‌هاي ميداني نگارندگان در سال‌هاي اخير در محوطه‌هاي غرقاب، اِسفاجرد و كوچري يافته شده‌اند، پرداخته شده است. ضمن بررسي ترجمه و مفهوم اصلي اين سنگ‌نوشته‌ها، دو پرسش مطرح مي‌شود؛ آيا ارتباطي مفهومي ميان آن‌ها و ساير سنگ‌نوشته‌هاي پهلوي تيمره وجود دارد؟ و چه هم‌سويي بين مفاهيم اين سنگ‌نوشته‌ها و چشم‌انداز طبيعي و فرهنگي منطقه وجود دارد؟ در متن اين سنگ‌نوشته‌ها، بيشتر به موضوع «آب» پرداخته شده است و واژۀ «زِهاب» در اغلب آن‌ها ديده مي‌شود. در فرهنگ زبان پهلوي «رودخانه» به‌عنوان معناي زِهاب، متداول‌تر است. اين واژه ارتباط مستقيمي با ‌چشم‌انداز طبيعي منطقه و نزديكي به منابع آبي و هم‌چنين موقعيت سنگ‌نگاره‌ها در اين محوطه‌ها دارد. به‌نظر مي‌رسد كه اين متون مي‌توانسته نشانه‌گذاري بر وجود منابع آبي در منطقه، به‌ويژه براي افراد رهگذر و اقوام كوچ‌رو بوده باشد. موضوع آب و داستان‌هاي تاريخي مرتبط با آن، ريشه در فرهنگ شفاهي مردم منطقه نيز دارد. همۀ اين موارد نشان از جايگاه ويژۀ آب درميان مردم بومي و كوچ‌رو، به‌ويژه در اواخر دورۀ ساساني است. اين پژوهش كاربردي، به شيوۀ توصيفي-تحليلي و با استفاده از بررسي‌ها و مصاحبۀ ميداني و مطالعات كتابخانه‌اي انجام‌گرفته است.