بررسي و تحليل نحوۀ بازنمايي كارگزاران اجتماعي در خطبۀ شقشقيه براساس الگوي جامعه ‌شناختي - معنايي «ون ‌ليوون»

تحليل گفتمان انتقادي با رويكردي نظام ‌مند به تحليل و تبيين متون مي‌پردازد. يكي از  گزاره‌هاي اساسي تحليل انتقادي توجه به كارگزار انساني است كه در گسترۀ گفتمان برجسته، برساخته و بازنمايي مي‌شود. «تئو ون‌ليوون» از نظريه‌پردازان حوزۀ تحليل گفتمان انتقادي، در قالب شبكۀ نظام‌مندي، ليستي از مؤلفه‌هاي جامعه‌شناختي- معنايي درمورد نحوۀ بازنمايي كارگزاران اجتماعي را ارائه مي‌دهد؛ اين شبكه از دو مؤلفۀ اصلي حذف و اظهار تشكيل شده است و هركدام داراي زيرمؤلفه‌هاي متعددي است كه ازطريق آن‌ها مي‌توان ايدئولوژي، گفتمان خاص نويسنده و نيت‌هاي پوشيدۀ صاحبان گفتمان را دريافت. در پژوهش حاضر، خطبۀ شقشقيه با توجه به اهميت ويژۀ آن و اهميت كارگزاران شركت‌كننده در آن، با هدف شناسايي و تبيين گفتمان خاص امام(ع) براساس الگوي ون‌ليوون و تحليل مؤلفه‌هاي جامعه‌شناختي- معنايي در متن خطبه بررسي مي‌شود. در نتيجۀ تحليل ساخت‌هاي گفتمان‌مدار و داده‌هاي آماري از مجموع زيرمؤلفه‌هاي حذف و اظهار، چنين برداشت مي‌شود كه ايشان تمايلي به ذكر نام افراد، به‌ويژه خلفاي راشدين و اعضاي شوراي شش‌نفره ندارند، خلفاي راشدين در سراسر خطبه به‌مثابۀ كنش‌گراني فعال براي تحقق بخشيدن به تصميمات خود در يك كنش و واكنش جمعي ازطريق زيرمؤلفه‌هاي تشخص‌بخشي بازنمايي شده‌اند يا از آن‌ها در قالب كلي ارجاعي با عناويني همچون «الشوري»، «الجماعه»، «النظائر» و ... ياد شده است. كاربرد نداشتن عنصر مقام‌دهي بيانگر اين است كه در گفتمان امام، هيچ‌گونه حقّ مشروعيتي به آن‌ها داده نشده است. ازطرف‌ديگر امام علي(ع) كارگزاري است كه بسامد بالاي منفعل‌سازي را به خود اختصاص داده است. همچنين با بررسي تفاضل مؤلفه‌هاي صريح و پوشيده مشخص شد كه گفتمان امام(ع) بر صراحت و پوشيدگي نداشتن اشاره دارد.