شناسايي ژنوتيپ‌هاي برتر پنبه با استفاده از شاخص‌هاي گزينشي مبتني بر صفات مختلف

سابقه و هدف: پنبه از نظر اقتصادي، يكي از مهمترين محصولات صنعتي در جهان است كه براي توليد الياف و دانه‌ي روغني كشت مي‌شود. تعيين خصوصيات ژرم‌پلاسم از نظر صفات مورد نظر، ايجاد جمعيت‌هاي اصلاحي را كه براي دستيابي به اهداف خاص طراحي مي‌شوند، تسهيل مي‌كند. اين پژوهش به‌منظور بررسي تنوع ژنتيكي ژنوتيپ‌هاي اميدبخش پنبه و انتخاب ژنوتيپ‌هاي برتر انجام گرفت.مواد و روش‌ها: به منظور مطالعه برخي خصوصيات زراعي و شناسايي ژنوتيپ‏هاي مطلوب با استفاده از روش‎هاي آماري مختلف، 12 ژنوتيپ پنبه به همراه 2 رقم تجاري منطقه شامل بختگان و گلستان (به عنوان شاهد) در قالب طرح بلوك-هاي كامل تصادفي با چهار تكرار در ايستگاه تحقيقات كشاورزي حسن‌آباد داراب، در سال زراعي 1401-1400 مورد ارزيابي قرار گرفت.يافته‌ها: نتابج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه اثر رقم بر كليه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال 1 درصد معني‌دار بود و تنوع ژنتيكي معني‏داري بين ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه وجود داشت.بر اساس نتايج روش‎هاي مختلف آماري شامل تجزيه خوشه‌اي، باي‎پلات ژنوتيپ × صفت (GTbiplot)، فاصله ژنوتيپ-ايدئوتيپ چندصفتي (MGIDI) و شاخص انتخاب ژنوتيپ ايده‌آل (SIIG) ژنوتيپ‎هاي AM-742، Tj82 و AM-1525 به‎عنوان ژنوتيپ برتر و ژنوتيپ‎هاي 90-10699، بختگان و TTb-17 به‎عنوان ضعيف‎ترين ژنوتيپ‏ها شناخته شدند. بر اساس نتايج تجزيه خوشه‌اي، ژنوتيپ‌هاي پنبه در سه گروه متمايز طبقه‌بندي شدند كه اين موضوع انتخاب و استفاده از آنها در برنامه‌ها و اهداف مختلف به‌نژادي را تسهيل مي‌كند. ژنوتيپ Am-742 در خوشه سوم جاي گرفت و داراي بيشترين ميانگين عملكرد وش، طول الياف، استحكام الياف، تعداد غوزه در بوته و زودرسي بود. تجزيه گرافيكي GTbiplot نشان داد در ژنوتيپ‌هاي AM-1525 و TTb-14 تنوع بيشتري نسبت به ساير ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي وجود دارد. همچنين نتايج نشان داد كه ژنوتيپ AM-1525 با رقم بختگان، از نظر صفات مختلف با هم تفاوت زيادي دارند و مي‌توان در برنامه‌هاي اصلاحي جهت نيل به حداكثر تنوع و بدست آوردن هيبريدهايي با عملكرد مطلوب، زودرس و داراي وزن و تعداد غوزه بالا، از اين ژنوتيپ‌ها استفاده نمود. نتايج تجزيه REML حاكي از آن بود، كه بيشترين مقدار وراﺛـﺖپـﺬﯾﺮي ﻋﻤـﻮمي مربوط به استحكام الياف پنبه (0.89) و كمﺗـﺮﯾﻦ ﻣﻘـﺪار وراﺛـﺖپـﺬﯾﺮي ﻋﻤﻮمي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻠكرد داﻧﻪ (0.43) و درصد زودرسي (0.49) ﺑﻮد.نتيجه‌گيري: ژنوتيپ‌هاي AM-742، Tj82 و AM-1525 قابليت معرفي شدن به عنوان ارقام جديد و همچنين استفاده در برنامه‌هاي اصلاحي براي ايجاد تنوع ژنتيكي بالاتر را دارند. ژنوتيپ AM-742 ضمن داشتن عملكرد بالا، زودرس‌تر از ديگر ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي مي‌باشد. ژنوتيپ Tj82داراي بيشترين تعداد غوزه در بوته بوده و از نظر ساير صفات مورد بررسي بالاتر از مقدار ميانگين ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه مي‌باشد. اين خصوصيات مي‌تواند براي اصلاح ارقام تجاري و توليد رقم جديد در برنامه‌هاي اصلاحي مدنظر قرار گيرند.