جستاري دربارۀ برخي اشاره‌هاي نظامي به كتاب‌ها و كسان در اسكندرنامه

اسكندر مقدوني يكي از چهره‌هاي تاريخي است كه داستان زندگي و ماجراجويي‌ها و لشكر‌آرايي‌هايش در نظم و نثر فارسي چنان بازتاب گسترده‌اي دارد كه بعضي از شاعران سترگ فارسي، از‌جمله نظامي گنجوي در اسكندرنامه نيز بدين موضوع توجه كرده‌اند. اسكندرنامه بزرگ‌ترين اثر نظامي ازلحاظ حجم و داراي دو بخش «شرف‌نامه» و «اقبال‌نامه» است. بسياري از داستان‌ها و حكايت‌هاي خمسۀ نظامي و به‌ويژه اسكندرنامه برگرفته از شماري از منابع شفاهي و كتبي و متون تاريخي و داستاني و افسانه و اسطوره و مانند آنها به زبان فارسي و عربي و ديگر زبان‌هاست كه نظامي به شيوۀ خاص خود، مستقيم و غيرمستقيم اشاراتي به آنها داشته است. به‌طور مسلم نظامي براي شكل‌دادن داستان اسكندر، به دانسته‌هاي خود و آثار و منابع موجود اتكا و استناد داشته است. اين نوشتار به روش توصيفي و تحليل محتوا درپي آن است تا از گفته‌ها و اشاره‌هاي مستقيم و نامستقيم نظامي در اسكندرنامه، به معرفي منابع مورد استفادۀ او دست يابد. يافته‌ها بيانگر آن است كه نظامي ضمن احاطه بر علوم مختلف و زبان‌هاي ديگر به‌ويژه عربي، به آثار تاريخي، جغرافيايي، ادبي، فلسفي و عرفاني ملل دسترسي داشته و بخش بزرگي از روايات و حكايات و رويدادهاي اسكندرنامۀ او برگرفته از همين آثار يا برگردان آن‌هاست كه با هنر و فن بيان خود آراسته و پيراسته و منظوم ساخته و گاه تغييراتي در آنها ايجاد كرده است.