نسخه‌شناسي انتقادي آثار فارسي جلال‌الدين دواني در ايران

جلال‌الدين دواني يكي از دانشمندان بزرگ كانون فكري شيراز در دورﮤ تيموري است كه كتاب‌ها، رساله‌ها و نامه‌هاي بسياري نگاشته است. با‌توجه به نگرش مؤثر او در پويايي و بالندگي ادبيات عرفاني فارسي، شناخت آثار فارسي وي كه بيشتر در زمينۀ عرفان، فلسفه و كلام نوشته شده‌اند، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و بي‌شك آشنايي با انديشه هاي اين دانشمند اديب، زوايا و گوشه هاي پنهاني از تاريخ تطوّر ادب حكمي و عرفاني را روشن مي‌گرداند. بديهي است پيش از داوري دربارﮤ آرا و افكار او، تحقيق دربارﮤ اصالت آثارش ضرورت دارد؛ از‌اين‌رو هدف پژوهش حاضر، نسخه‌شناسي انتقادي آثار فارسي منسوب به دواني است تا از رهگذر آن، صحت و سقم آنها روشن شود. بررسي فهرست نسخ خطي كتابخانه‌ها نشان مي‌دهد در بيشتر آنها دربارﮤ عنوان آثار دواني، خطاها و اشتباهات كتاب‌شناختي فراوان وجود دارد كه سلسله‌وار به آثار بسياري از نويسندگان بعدي راه يافته است. در اين مقاله به‌‌منظور رفع اشكالات و ابهامات كتاب‌شناختي مجموعۀ آثار فارسي دواني، ابتدا جامع ترين فهرست مشترك در ايران يعني فهرستگان نسخه‌هاي خطي ايران (فنخا) مبناي احصاي عناوين آثار فارسي او قرار گرفته و سپس به استناد دست‌نويس‌هاي فارسي وي و ساير منابع، اصالت آثار فارسي منتسب به او در فهرست نسخ خطي كتابخانه‌ها بررسي شده است. در اين جستار با استفاده از روش مطالعۀ تطبيقي دست‌نويس‌هاي فارسي دواني در ايران، پاره‌اي از آگاهي‌هاي نسخه‌شناختي و كتاب‌شناختي ما دربارۀ آثار دواني به‌ويژه عنوان و تعداد آثار فارسي اصيل و غيراصيل او تصحيح شده است. نتايج نسخه‌شناسي انتقادي حاضر نشان مي دهد دواني دست‌كم بيست اثر فارسي اصيل دارد. همچنين با نظر به مدخل‌هاي آثار فارسي دواني در فنخا مشخص شد دست‌كم نه اثر فارسي غيراصيل (برساخته) به او نسبت يافته است. بنابراين، حداقل نه اثر فارسي منسوب به دواني در ايران، نادرست به نظر مي‌رسد.