بررسي و تحليل وجه جمله در بخش اول و دوم تذكره الاولياي عطار

وجه مقوله‌اي نحوي است كه نگرش گوينده را دربارۀ موضوع سخن نشان مي‌دهد. در اين مقاله شرح‌حال دو عارف از بخش اول (جنيد بغدادي و بايزيد بسطامي) و دو عارف از بخش دوم (ابوالحسن خرقاني و ابوسعيد ابوالخير) از كتاب تذكره الاوليا از منظر وجهي بررسي شده است. ابتدا وجه در دو دستۀ كلي وجه خبري و غيرخبري بسامدگيري، بررسي و تحليل شده است. به‌طوركلي، بسامد وجوه غيرخبري در هر چهار بخش تفاوت معناداري ندارد و اين موضوع را مي‌توان ازلحاظِ سبك نثر تصوف و نيت گوينده و مؤلف تحليل كرد. در بخش بعد، از ميان وجوه غيرخبري بسامد وجه‌هاي امري، پرسشي و شرطي بررسي و مقايسه شده است. از اين نظر بين دو عارف بخش اول و دو عارف بخش دوم تفاوت‌هاي معناداري وجود دارد. همچنين، دو عارف بخش اول ازلحاظِ به‌كارگيري انواع وجه شباهت تام دارند و دو عارف بخش دوم علاوه‌بر تفاوت با بخش اول، با يكديگر نيز متفاوت‌اند و مي‌توان آنها را ازنظرِ گفتماني و سبك‌شناسانه تحليل كرد. از منظر گفتماني، در بخش دوم در مقايسه با بخش اول قدرت بيشتري جريان دارد. در بخش ذكر ابوسعيد بيشترين ميزان قدرت گوينده و نويسنده در مقايسه با مخاطب ديده مي‌شود. بخش‌هاي ذكر ابوالحسن، جنيد و بايزيد در رتبه‌هاي بعدي قرار مي‌گيرند. ازنظرِ سبكي نيز تفاوت‌هاي موجود در قسمت‌هاي بررسي‌شده و ديگر مؤلفه‌هاي جانبي بررسي‌شده نشان‌دهندۀ سبك متفاوت بخش اول و دوم تذكره است و گمان الحاقي‌بودن بخش دوم تذكره را تقويت مي‌كند.