چرايي تصويركردن نقش حيوانات بر ساز دف بر اساسِ شعر خاقاني شرواني

بروز نقش ‌هاي گوناگون با مضامين متعدد از ديرباز تاكنون در هنرهاي تجسمي امري آشكار بوده است. اين جلوۀ هنري به منطقه‌اي خاص وابسته نبوده است و به فراخور اقليم و فرهنگ متفاوت مي‌نمود؛ ازاين‌رو، شيوه‌ها و بسترهاي اين صنعت‌گري فراوان است. سازهاي موسيقي آراسته به نگاره‌هاي گوناگون در موسيقي شهري و نواحي ايران آلات خنياگري را در زمرۀ لوازم اين هنرورزي‌ها قرار مي‌دهد. در سدۀ ششم هجري و در منطقۀ ارس‌كنار، كه از پيشتر تحت حكمراني سلسلۀ شروان‌شاهان قرار داشت، خاقاني شرواني، كه شاعري موسيقي‌شناس بود، از نقشي خاص بر ساز دف سخن مي‌گويد كه آن چنبرۀ جانوران اهلي و وحشي در موقعيت شكار است. نگارندگان در اين مقاله با رويكرد مطالعات تطبيقي ميان موسيقي و ادبيات و كاربست روش تاريخي و تحليلي درپيِ دستيابي به چرايي تصويركردن نقش حيوانات بر ساز دف بوده‌اند. درپيِ اين مقاله، دريافته شد كه دلايل گوناگوني در اين امر دخيل‌اند و دليلي قطعي و يكتا براي كاربرد اين شيوه نمي‌توان دانست؛ اما مسبوق به سابقه بودن چنين‌ كاري نزد شمن‌هاي منطقۀ سيبري و قفقاز، كه سازهاي كوبه‌اي خود را در سفر خلسه‌آميز شمن به نقوشي مي‌آراستند و همچنين توجه خاقاني شرواني به اينكه دفِ مصور به اشكال جانوري شكارگاه پرۀ شروان‌شاهان را تداعي مي‌كند، از مجموع دلايلي كه انگاشتني است، روشن و گوياتر است.