تبيين امكان واقع‌نمايي معقولات عقل بالملكه؛ برمبناي ادراك حضوري حسي (ازمنظرِ حكمت سينوي)

تبيين امكان واقع‌نمايي معقولات عقل بالملكه (معقولات نخستين) از مسائل مهم معرفت‌شناسي است. دو نگاه در تبيين اين مسئله قابل‌ِذكر است: اول اينكه عقل نظري در مرتبه عقل بالملكه واجد معقولات نخستين (غيراكتسابي) است و اين معقولات في‌نفسه، مستقل از هر چيزِ خارج از عقل، معتبر اند؛ دوم اينكه احراز واقع‌نمايي معقولات نخستين بدون اتكا به درك حضوري حسي امكان‌پذير نيست. در سنت فلسفه اسلامي بيشتر در مبحث «مراتب عقل نظري» بر اين وابستگي تأكيدشده‌است؛ اما در بازخواني معرفت‌شناسي ابن‌سينا، عموماً به عباراتي توجه‌شده‌است كه استقلال عقل از حس يا هر امر خارج از عقل را نشان‌مي‌دهد. در مقاله پيش‌رو پس از تقرير و نقد ديدگاه اول، نشان‌خواهيم‌داد كه آراء ابن‌سينا مؤيد ديدگاه دوم است و هر نوع بازخواني ديدگاه معرفت‌شناختي ابن‌سينا در اين زمينه، بدون توجه به آراء وي در مبحث «مراتب عقل نظري» و وابستگي عقل به درك حضوري حسي، منطبق بر ديدگاه وي نيست. به‌طور اجمال طبق ديدگاه برگزيده، «محسوس بالذات» اولين واقعيت نفساني است كه نفس به آن متصل‌‌مي‌شود. اين اتصال پيشينِ نفس به واقعيت نفسانيْ منشأ تحقق (معد) و مناط اعتبار معقولات نخستين است؛ لذا عقل نظري به‌وجهي متكي به درك حضوري حسي است؛ در عين اينكه به‌وجهي ديگر مستقلّ از حس است.