يافته‌هايي نو دربارۀ «الإنصاف» برپايۀ «المباحثات» شيخ‌الرئيس ابوعلي سينا

به‌منظور تقرير و تبيين جامع منظومه فكري شيخ‌الرئيس ابوعلي سينا، به‌ويژه تشخيص ميزان و كيفيت ابداعات فلسفي او، ارجاع و استناد به آثار كمتر شناخته‌شده وي ازجمله كتاب «الإنصاف» ضروري است. اين ضرورت نه فقط به لزوم تكميل هندسه «حكمت مشرقي» وي، بلكه به تقرير درست مبادي و مباني انديشه فلسفي عالم اسلام و ميزان استقلال و هويت پديده‌اي به نام «فلسفه اسلامي» بازمي‌گردد. وجه ديگر اهميت اين ارجاع و پژوهش آن است كه ابن‌سينا در كتاب يادشده با بررسي و سنجش انظار شارحين قديم و جديد ارسطو، ميان سنت‌هاي فلسفي متعارف تا زمان خود به محاكمه و قضاوت مي‌پردازد؛ چيزي كه در كمتر آثاري از اين دست مي‌توان مشاهده‌كرد. باوجود قطعيت انتساب تأليف اثر به ابن‌سينا، پرسش‌هاي متعددي حول مضامين و مطاوي اين كتاب وجوددارد؛ علاوه‌برآنكه درمورد زمان پيدايش و تأليف اثر، كميت و كيفيت محتوا و مسئله بازنويسي آن بحث‌هايي مطرح‌شده‌است. در نوشتار حاضر تلاش‌شده با استفاده از منابع و مصادر تاريخي و فلسفي و قسمت‌هايي از متن كتاب «المباحثات» به‌عنوان شاهد و قرينه‌اي مهم، به برخي پرسش‌هاي مذكور پاسخ‌داده‌شود. درمجموع بايد گفت «الإنصاف» داراي يك نسخه ابتدايي و يك نسخه بازنويسي‌شده‌است و ابن‌سينا در هركدام، پرداختي متفاوت نسبت‌به شرح‌هاي كتب ارسطو داشته‌است. تلاش او اين بوده كه درضمن قضاوت منصفانه ميان انظار مختلف، با تعيين اصولي كه آن‌ها را از كتاب‌هاي اصلي حِكمي به‌دست‌آورده، ابهامات موجود در كتاب‌هاي ارسطو را بر پايه ملاكات عقلي و قطعي برطرف‌كند. در اين ميان كيفيت مراودات علمي ابن‌سينا و شاگردان او با انديشمندان زمان نيز، به‌خصوص اهل بغداد، حول موضوعات و مسائل فلسفي تا حدي روشن گرديده‌است. به‌منظور استشهاد به آثار و ادبيات خود ابن‌سينا در اين زمينه، ترجمه بخشي از متن و ملحقات المباحثات به اين نوشتار پيوست‌شده‌است.