ادراك حسي و مسئله خطا نزد ارسطو و ابن‌سينا

ادراك حسي يكي از حوزه‌ هاي جديد فلسفه معاصر است كه ناظربه شناسايي متعلَّق اصلي ادراك حسي و امكان تصور متعارف از ادراك حسي است. محور مسئله ادراك حسي، خطاي حسي و توهم است؛ به‌نحوي‌كه پاسخ به اشكال خطاي حسي و توهم، تعيين‌كننده پاسخ ما به متعلَّق حقيقي ادراك حسي خواهدبود. ارسطو و مشّائيان مسلمان، به‌ويژه ابن‌سينا، به خطاي حسي توجه‌كرده‌اند؛ اما در راستاي تعيين حقيقت ادراك حسي آن را مبنا قرارنداده‌ اند. ما در اين مقاله باتكيه‌بر ‌استدلالِ بر خطاي حسي نشان‌داده‌ايم كه در آثار ارسطو از خطاي حسي دو معنا وجوددارد كه به دو برداشت راجع‌به حقيقت ادراك حسي منجر مي‌شود. معناي متضمّن داده حسي منجر به پذيرش رئاليسم غيرمستقيم و معناي متضمّن خود شيء مادي منجر به پذيرش رئاليسم مستقيم مي‌گردد. مفسران و فيلسوفانِ پس از ابن‌سينا، به‌ويژه خواجه نصير، اغلب با درنظرگرفتن چيزي شبيه به تفسير داده حسي، نوعي رئاليسم غيرمستقيم را از ديدگاه‌هاي ابن‌سينا ترويج‌كرده‌اند كه تحت عنوان «وجود ذهني» پذيرفته‌شده‌است. ما نشان‌داده‌ايم كه با نظر به ملاحظات فخر رازي، تفسير شيء مادي از خطاي حسي در ابن‌سينا نيز همچون ارسطو ممكن است؛ ازاين‌رو نوعي رئاليسم مستقيم را مي‌توان به ابن‌سينا نسبت‌داد كه با مادي دانستن ادراك حسي و خيالي در فلسفه ابن‌سينا نيز سازگار است.