مطالعه پايداري عملكرد شكر سفيد ارقام چغندرقند (Beta vulgaris L.) در كشت زمستانه

سابقه و هدف: آب مهم‌ترين عامل محدودكننده زراعت چغندرقند در ايران است. زراعت پاييزه چغندرقند در اقليم‌هاي خشكي مانند ايران در مقايسه با كشت بهاره، ميزان آب كمتري مصرف نموده و مي‌تواند گزينه مناسب‌تري براي بهره‌گيري از بارندگي‌هاي پاييزه و زمستانه و مقابله با بحران كمبود آب باشد. به نظر مي‌رسد انتقال زراعت چغندرقند از بهاره به پاييزه باعث خواهد شد كه علاوه بر مصرف آب بسيار كمتر در اين نوع كشت و نيز افزايش كارايي مصرف آب، براي كشاورزان صرفه اقتصادي قابل توجهي داشته و به‌سرعت رواج يابد؛ اما كشت پاييزه در بسياري از مناطق با مشكلاتي مواجه است. از اين‌رو، پژوهش حاضر با هدف بررسي تأثير كشت زمستانه بر خصوصيات كمي و كيفي چغندرقند اجرا شد.مواد و روش‌ها: آزمايش در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي با چهار تكرار روي 11 رقم زودرس چغندرقند در مناطق جوين، تربت‌جام و مغان به ترتيب به مدت يك (1399-1398)، دو (1399-1398 و 1400-1399) و سه (1398-1397، 1399-1398 و 1400-1399) سال زراعي انجام گرديد. به‌منظور مطالعه تأثير برهمكنش ژنوتيپ- محيط و شناسايي ژنوتيپ‌هاي با پايداري عمومي و خصوصي، از روش‌هاي تجزيه پايداري AMMI و MTSI استفاده شد.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس مركب بر اساس مدل AMMI مؤيد تأثير معني‌دار اثرات اصلي محيط و رقم در سطح احتمال يك درصد بود. برهمكنش ميان آن‌ها نيز تفاوت آماري معني‌داري در سطح احتمال يك درصد نشان داد. تجزيه اثرات ضرب‌پذير مدل AMMI مؤيد آن بود كه دو مؤلفه اول در سطح احتمال يك درصد معني‌دار هستند و مجموعاً 75.20 درصد از تغييرات برهمكنش ژنوتيپ- محيط را تبيين مي‌نمايند. باي‌پلات حاصل از ميانگين عملكرد و اولين مؤلفه اصلي برهمكنش ژنوتيپ- محيط مؤيد برتري ارقام FDIR19B4028 و مودكس، به دليل دارا بودن عملكرد شكر سفيد و پايداري بالا بود. بر اساس نتايج باي‌پلات حاصل از دو مؤلفه اول، ميان ارقام با محيط‌ مغان در سال‌هاي 1400 و 1399 سازگاري خصوصي قابل ملاحظه‌اي وجود نداشت، اما در مقابل بين محيط مغان در سال 1398 با رقم مودكس، تربت‌جام در سال‌هاي 1400 و 1399 به ترتيب با ارقام آسيا و SVZD2019 و جوين با رقم SVZC2019 سازگاري خصوصي بسيار بالايي مشاهده شد. رقم كادموس از سازگاري عمومي برخوردار بود. بر اساس نتايج شاخص MTSI، رقم SVZD2019 در رتبه نخست و ارقام FDIR19B4028، دراووس و FDIR19B3021 در رتبه‌هاي بعدي ايده‌آل‌ترين ارقام پايدار از نظر تمامي صفات مورد مطالعه قرار گرفتند.نتيجه‌گيري: به‌طور كلي چهار رقم SVZD2019، FDIR19B4028، دراووس و FDIR19B3021 براي كشت زمستانه توصيه مي‌شود. نتايج به‌دست‌آمده مبين آن است كه توسعه كشت زمستانه چغندرقند مسلماً يكي از راهكار‌هاي مهم براي استفاده از بارندگي‌هاي فصلي و صرفه‌جويي در مصرف آب مي‌باشد، در اين رابطه در كشت زمستانه چغندرقند، انتخاب رقم مناسب نقش بسيار مهمي دارد، به‌طوري كه بر اغلب ويژگي‌هاي كمي و كيفي تأثير مي‌گذارد.