مقايسه ردّپاي آب در بوم‌نظام‌هاي مختلف گندم ديم با آبي در كشور

سابقه و هدف: درك صحيح از عملكرد گياهان زراعي و نياز آبي آن‌ها براي رسيدن به كشاورزي پايدار مهم مي‌باشد. ردّپاي آب يكي از شاخص‌هاي نشان‌‌دهنده كارايي مصرف آب است كه برآورد ميزان دقيق آن در اقليم‌هاي و سيستم‌هاي زراعي مختلف (ديم و آبي) مي‌تواند در مديريت منابع آب موثر باشد. ردّپاي آب از چهار مولفه شامل آب سبز، آب آبي، آب خاكستري و آب سفيد تشكيل شده است. مقدار ردّپاي آب به طور قابل توجهي تحت تاثير فاكتورهاي مختلف شامل خاك، اقليم و روش‌هاي مديريتي قرار مي‌گيرد. بر اين اساس، مطالعه حاضر بر روي بررسي ردپاي آب و اجزاي آن در بوم نظام‌هاي گندم مختلف ديم و آبي در ايران تمركز دارد. مواد و روش‌ها: در اين تحقيق ردّپاي آب (در برگيرنده آب آبي، سبز، سفيد و خاكستري) در بوم‌نظام‌هاي گندم آبي و ديم غرب كشور در شش منطقه‌ي اردبيل، همدان، سنندج، تبريز، اروميه و زنجان در يك دوره 37 ساله (2016-1980) با استفاده از مدل APSIM شبيه‌سازي شد. براي انجام اين كار، چهار ورودي براي اجراي مدل APSIM شامل ويژگي‌هاي محصول زراعي (ضرايب ژنتيكي)، داده‌هاي اقليمي (بيشينه و كمينه دما، بارش و تشعشع روزانه)، ويژگي‌هاي خاكي (ظرفيت آب خاك در نقطه پژمردگي، ظرفيت خاك در نقطه ظرفيت مزرعه، ظرفيت آب خاك در نقطه اشباع، وزن مخصوص ظاهري خاك)، روش‌هاي مديريتي (تاريخ كاشت، كود نيتروژن، آبياري و غيره) جمع‌آوري شدند. خروجي‌هاي مدل براي تخمين ردپاي آب مورد استفاده قرار گرفتند. اين خروجي‌ها شامل عملكرد دانه، آبياري خالص تجمعي، و تبخير و تعرق در سيستم‌هاي آبي و ديم بودند. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه ردّپاي آب كل در دو شرايط ديم و آبي به‌ترتيب با متوسط عملكرد دانه 2.40 و 5.71 تن در هكتار برابر با 1498 و 1393 مترمكعب بر تن بود. مقدار ردّپاي آب در توليد گندم علاوه بر سيستم كشت (آبي يا ديم) به شدت تابع منطقه بود به‌طوري كه درصد تغييرات آن در شرايط ديم نسبت به آبي در مناطق تبريز (15.2+)، اروميه (14.6+) و زنجان (28.1+) مثبت و در مناطق اردبيل (5.94-)، همدان (9.03-) و سنندج (9.12-) منفي بود. در سيستم‌هاي آبي آب سبز، آبي، خاكستري و سفيد به‌ترتيب سهم 32.3، 24.2، 20.9 و 22.6 درصدي، درحالي كه در شرايط ديم آب سبز و خاكستري ‌به‌ترتيب سهم 90.3 و 9.6 درصدي در ردّپاي آب را داشتند.نتيجه‌گيري: يافته‌هاي پژوهش حاضر نشان مي‌دهد كه احتمالا تغيير نگرش از كشت گندم آبي به ديم در مناطقي از غرب كشور (اردبيل، همدان و سنندج) مي‌تواند منجر به كاهش قابل توجهي در نياز آب آبي (آبياري كمتر) شود.