اثر تنش خشكي و كود زيستي بر عملكرد و خصوصيات فيزيولوژيكي پنبه (Gossypium hirsutum L.) در شرايط آب و هوايي اصفهان

سابقه و هدف: تنش خشكي از مهمترين عوامل كاهنده عملكرد گياهان زراعي در مناطق خشك و نيمه خشك از جمله شرايط آب و هوايي كشور ايران مي‏باشد. در شرايط تنش خشكي يكي از راه‏كارهاي كاهش اثرات منفي ناشي از تنش خشكي و در نتيجه افزايش جذب آب توسعه ريشه‏ها به واسطه كاربرد كودهاي زيستي مي‏باشد. از اين رو، مطالعه حاضر به منظور بررسي اثر تنش خشكي و كاربرد كودهاي زيستي نيتروژنه و فسفره بر عملكرد و برخي خصوصيات فيزيولوژيكي و همچنين محتواي رنگيزه‏هاي فتوسنتزي پنبه صورت گرفت. مواد و روش‏ها: آزمايش به صورت اسپليت پلات با طرح پايه بلوك كامل تصادفي در سه تكرار اجرا شد. در اين پژوهش سطوح آبياري شامل آبياري معمول در طول دوره رشد به عنوان شاهد (60 ميلي‏متر تبخير از تشتك تبخير)، تنش خفيف خشكي در طول دوره رشد (90 ميلي‏متر تبخير از تشتك تبخير) و تنش شديد خشكي در طول دوره رشد (120 ميلي‏متر تبخير از تشتك تبخير) به عنوان عامل اصلي و 4 تيماركود زيستي شامل عدم استفاده از كود زيستي (شاهد)، كود زيستي ازتوباكتر، كود زيستي بيوفسفر و تلفيق كودهاي زيستي ازتوباكتر و بيوفسفر به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شد. يافته‏ها: نتايج نشان داد عملكرد وش، خصوصيات فيزيولوژيكي و محتواي رنگيزه‏هاي فتوسنتزي تحت تأثير تيمارهاي آزمايش قرار گرفتند. تنش خشكي منجر به كاهش ارتفاع بوته، عملكرد وش، كلروفيل a، كلروفيل b، كلروفيل كل و كاروتنوئيد گرديد. تنش خشكي محتواي قندهاي محلول و پرولين را افزايش داد و هر چند محتواي نسبي آب برگ و پايداري غشاي سلول را كاهش داد ولي كاربرد كودهاي زيستي سبب بهبود آنها شد. بالاترين محتواي پرولين برگ‏ها به ميزان 63/3 ميلي‏گرم بر گرم وزن تازه برگ‏ها در تيمار كاربرد هم‏زمان كودهاي زيستي ازتوباكتر و بيوفسفر و در سطح تيمار تنش خشكي حاصل شد. بالاترين محتواي كلروفيل كل در تيمار شاهد و كاربرد توأم كودهاي بيوفسفر و ازتوباكتر به ميزان 75/3 ميلي‏گرم بر كيلوگرم حاصل شد. نتايج بيانگر اثر منفي تنش خشكي بر عملكرد وش بود به طوري كه در تيمار شاهد ميزان عملكرد وش 3536 كيلوگرم در هكتار بود در حالي كه در تيمارهاي تنش خشكي خفيف و شديد ميزان عملكرد و وش به ترتيب برابر با 2550 و 1495 كيلوگرم در هكتار بود. همچنين كاربرد همزمان دو كود بيوفسفر و ازتوباكتر با اثر سينرژيستي خود منجر به افزايش بيشتر عملكرد وش تا 2722 كيلوگرم در هكتار شد. نتيجه‏گيري: در كل نتايج نشان داد تنش خشكي منجر به كاهش ميزان رنگيزه هاي فتوسنتزي پنبه، محتواي نسبي آب برگ و شاخص پايداري غشاي سلولي شد و ميزان پرولين و قند محلول تحت اين شرايط افزايش يافت كه منجر به اثر منفي بر عملكرد وش شد. اين در حالي بود كه كاربرد كودهاي زيستي در شرايط تنش توانست با بهبود خصوصيات فيزيولوژيكي گياه پنبه و افزايش محتواي رنگيزه‏هاي فتوسنتزي ميزان عملكرد وش در پنبه را افزايش دهد.